REVIEWING AL QAEDA’S IDEOLOGY: THE POLITICALORGANISATION OF TERRORISM
SINERGI: Journal of Strategic Studies & International Affairs 2 (1), July 2022: 101-109
doi.org/10.17576/sinergi.0201.2022.07
ISSN: 2805-4520
COMMENTARY / KOMENTAR
REVIEWING AL QAEDA’S IDEOLOGY: THE POLITICAL
ORGANISATION OF TERRORISM©
MENILAI IDEOLOGI AL QAEDA: ORGANISASI POLITIK TERORISME
ARARAT KONSTANIAN*
Introduction
Radical Islamist ideology and the resulting violence have attracted great attention, not
only among politicians and experts in the field but also the international arena in general.
Rather than seeing manifestations of ‘global radical Islamic movements’ (Burke 2013)
as acts of classical terrorism—in this article’s case, those perpetrated by al Qaeda—they
become more easily understood when the ideologies underpinning the violence is
analysed. There are two distinct views forming the basis of such threats: (1) the first
accepts al Qaeda as a classical terrorist group that inflicts violence upon innocent people
in general while (2) the second stresses its ideological threat and how it has spread
throughout not just the so-called Arab World, but the broader Muslim World and among
Muslim populations living in the West (Burke 2007). Although al Qaeda is among the
several terrorist groups espousing violence as part of its strategy, its threat is mostly
directed toward Arab nations than to general global security. This threat is based on its
ideology, where its actions in creating networks and spreading radicalism ostensibly
aim to unite and control the Muslim World.
I will first remark on the classical understanding of terrorism and how it is relevant to
al Qaeda, as well as the political philosopher Michael Walzer’s explanation of
radicalism as a method of fighting an enemy, i.e., where so long as a particular enemy
is configured, victims of terror can be defined within this understanding. In other words,
terror is not the exercise of violence per se, but rather, it is employed as a war tactic
(Walzer 2004, 131–133). Moreover, I will refer to other Islamic radical organisations
such as Hamas (whose actions are focused on local causes and directed against specific
enemies: its radical views are not seen as a threat to the international system) and the
Armenian Secret Army for the Liberation of Armenia (ASALA, whose expressive
terrorism has a core goal of gaining attention) (Kurz & Merari 1985). In the case of al
Qaeda, its threat emerged not only from physical attacks and violence alone but also
© The Author(s) 2022. Published by UKM Press on behalf of SPHEA, FSSH UKM and MAFDC.
This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons
Attribution License (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/), which permits
unrestricted reuse, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is
properly cited.
Article Info: Submission date: 6 September 2021; Acceptance date: 1 February 2022; Publication
Date: 1 July 2022.
- First and Corresponding Author: Ararat Konstanian, MA (ANU) is a Research Fellow, Oriental
Studies Institute, National Academy of Sciences of Armenia, Barbyus 30, Apart. 15/16, 0028,
Yerevan Armenia. Email: konstanian@gmail.com
102 SINERGI 2 (1): 101-109
due to its position as an emerging rival of existing Muslim nations and the West. David
Kilcullen (2009, 12) notes the seriousness of al Qaeda’s rise from the local to the global
level and the outcomes in terms of global terrorism and counterterrorism issues.
I will then focus on al Qaeda’s rationale in announcing radical jihad (lit. Holy War)
against proximal and distal enemies and its motivations for spreading radicalism in both
domestic (i.e., the Arab peninsula) and foreign spheres (i.e., the West in general), to
show how its essential threat is a political one due to its ideology, and not only through
physical terrorist attacks directed against appointed targets. Following this, I will focus
on ideological aspects (and hence will apply a spectrum of political science theories)
based on existing research by experts in the field of terrorism, counterterrorism, war,
and violence.
Violence or Ideology?
The classical understanding of terrorism is that such acts are attacks by groups of
people against innocent victims, thus stressing the exercise of violence. William Safire
suggests that it involves the “persuasion by fear; the intimidation of society by a small
group, using as its weapon that society’s repugnance at the murder of innocents” (Safire
2008, 719). Similarly, the Oxford English Dictionary defines it as the infliction of “life‐
threatening actions perpetrated by politically motivated self‐appointed sub‐state groups”
(McLean and Alistair McMillan 2009; “Oxford Reference Online” n.d.). This
explanation only draws attention to particular aspects of al Qaeda’s actions, such as the
2001 World Trade Centre and Pentagon attacks or the subsequent train bombings in
Madrid (“Major Terrorist Acts” n.d.). However, such acts constitute more than just
provocations against governments or groups of people because, based on Walzer’s
explanations, civilians are not seen as innocents but rather as legitimate enemy targets.
Osama bin Laden’s explanation for the generalisation of al Qaeda’s targets (from the
United States [US] government to its population at large) was as follows: because US
citizens paid taxes, they, therefore, stood in for their government (Lawrence 2005, 165).
In other words, al Qaeda could consider entire populations as enemies. Furthermore, as
Mendelssohn argues:
“Al Qaeda’s ideology not only challenges the sovereignty of specific states
but also brings under attack some of the principles and institutions of the
IS [so-called Islamic State]. Al Qaeda rejects the authority of states to
recognise other states, especially when it comes to a Muslim land.”
(Mendelsohn 2005, 45–68)
Thus, al Qaeda should be regarded as a transnational organisation with an explicitly
political goal—establishing an Islamic caliphate.
To suggest the ideological importance of this issue, and not to stress the religious
trappings of al Qaeda, I will compare it with ASALA, whose goal is to gain global
attention in favour of the Armenian question, hence directing its attacks against Turkish
politicians and deniers of the twentieth-century Armenian Genocide (“Armenian Secret
Army” 2007). The difference is that ASALA has no intention of creating a governance
structure over specific territory (as al Qaeda does), nor has it urged the Armenian
Ararat Konstanian. 2022. Reviewing al Qaeda’s Ideology 103
diaspora to target Turkey’s allies (see also Post 2007. Al Qaeda’s ideological threat, in
contrast, is derived from Sayyid Qutb and outlined in its call for armed jihad against the
West, aiming to “awaken” Muslim populations to start worldwide insurgencies and thus
shifting its operations to the international sphere (Burke 2007, 13). Thus, its strategy
consists of several points, which include practising a pure Islam, overthrowing “un-
Islamic” Arab regimes, evicting “crusaders” and non-believers from the Arab peninsula
and establishing a worldwide Islamic caliphate through connections with other radical
Islamic groups (Haynes 2010, 7). Again, a comparison with Hamas shows clear
differences: rather than changing the established “world order”, Hamas’s focus is on
Israel and Zionism, fighting under the banner of Islam to liberate its territory and
establish an Islamic country (Post 2007, 176). Al Qaeda, in this sense, is not to be
classified as a terrorist group fighting a war of resistance but as a radical Islamist
organisation with a distinct ideology (see also Gregez 2011).
It is useful to note al Qaeda’s roots: Burke (2004, 6) accepts that al Qaeda was
“descended” from a group of fighters during the Soviet Union’s war in Afghanistan, and
in this sense, it could be considered an ordinary resistance group fighting under the name
of Islam, with no cells or networks to speak of yet. The real threat emerged when it
adopted a radical form of Islam, with its core disputes with Arab Muslim nations
revolving around issues such as the basis upon which the Islamic World should be
constituted, and by extension, who had the credibility to lead it. As Rohan Gunaratna
(2005) writes, ‘Al Qaeda is a jihad organization with a global reach. In keeping its
original mandate, its principal aim was to inspire and incite Islamic movements and the
Muslim masses worldwide to attack those who threaten Islam and Muslims.’ Note that
bin Laden accused the Saudi regime of being un-Islamic due its collaboration with the
US and other Western countries (Mendelsohn 2005, 45–68). Haynes outlines the
connections between al Qaeda and affiliates in Eritrea, Somalia, Egypt, Pakistan and
Saudi Arabia since the 1990s, and mentions how this network led to the creation of its
radical Islamist understanding (Chenoweth at al. 2019). Thus, “Saudi Arabia’s arrests of
113 al Qaeda-linked militants, including two suicide bomb teams, shows that the jihadi
threat to the world’s top oil exporter has not disappeared”—highlighting that its threat is
political (Karam 2010).
Furthermore, al Qaeda’s threats emerge more from the dissemination of its ideology
using technology and the internet instead of its visible attacks: Abdel Bari Atwan (2007,
4–7) mentions the existence of 4,500 jihadi websites bringing ideological sympathisers
together, advocating those believers join the jihad and free Muslim nations from
unbelievers. Al Qaeda also functions very actively in particular regions, not in terms of
the presence of its fighters per se, but the salience of its ideological threat. Gunaratna
writes that:
“[t]oday, al Qaeda’s real power is the disparate groups it had
trained, financed, armed and most importantly ideologized. The al
Qaeda network (al Qaeda group + its associated groups) and
ideologically affiliated cells comprise the al Qaeda movement.”
(Gunaratna 2005)
104 SINERGI 2 (1): 101-109
Thus, Kilcullen (2009) argues the importance of counterinsurgency instead of
counterterrorism, these being two distinct terms, because al Qaeda is well developed
within society and its ideology is strongly entrenched, even if it is inefficient at actually
dominating a region.
Ideological Battles
Here, I argue against the notion that al Qaeda’s actions are merely directed against the
foreign influence in the Arab peninsula or that it does not aim for political and social
change in the Muslim World (Hegghammer 2006, 41). Even if clashes between radicals
and existing governments are not evident, the real threat is to existing political and
religious structures, which al Qaeda regards as obstacles to uniting the ummah (Kilcullen
2009, 16). Al Qaeda has targeted regional US and Western interests and explained its
opposition to Western influence and the US reliance on Saudi Arabia, for instance.
Wiktorowicz and Kalnter (2003, 4) note that “the jihadis charged the Saudis and other
regimes in the Muslim world with un-Islamic behavior and thus apostasy and called for
a jihad to remove them”. Al Qaeda also demanded that the Saudi government relinquish
its control (Chaliand and Blin 2007, 274). Its radicals disagreed with the Saudi regime
due to differing ideologies in terms of governing the Islamic World, and al Qaeda
displayed not only its opposition but its willingness to effect such change within the Arab
peninsula (Post 2007, 197). Bin Laden also accused the Saudi regime of reproducing US
foreign policy on Islamic issues and highlighted its inability to protect Muslim rights in
Palestine and Iraq (Lawrence 2005, 36). Its war against the regime was also fought on
the internet, where the ideological battlefield was dominated by propaganda (Boucek
2008) , thus leading Syrian President Basher al Assad to argue how “Al Qaeda’s
extremist ideology is now attracting increased support, expanding its networks among a
new generation of supporters … in the Sunni Muslim world (Haynes 2010, 16). Thus the
ideas and statements mentioned above signify a “Cold War” among Muslims emerging
from al Qaeda’s ideology.
It is worth mentioning the steps taken against this radical threat, whether explicit or
implied, thus demonstrating the concerns of scholars and experts. For example, King
Abdullah II of Jordan arranged a meeting with Muslim scholars, inviting them to
condemn the ideologies imposed by such radical movements (Kilcullen 2009, 15). Saudi
authorities started anti-radicalisation campaigns aimed at educating the public and
protecting its population from this ideology (Boucek 2008). Thus, scholars and experts
argue that defeating al Qaeda means understanding the emergence of both its ideological
threat and physical violence (Ilardi 2009).
Moving forward, Gunaratna (2005) indicates that although al Qaeda was only partially
effective after the US invasion of Afghanistan, the threat of “Global Jihad” remained
active and maintained its connections with regional and global affiliates. For instance, its
strong links with the Southeast Asian radical terrorist movement Jemaah Islamiyah (JI)
are based on a shared ideology of core Islamic unity and faithful relationships between
their respective leaders (Gunaratna 2005, 20). As a result, their convergent mutual
worldviews have led to engagement in terrorist operations, such as hijacking attempts in
Ararat Konstanian. 2022. Reviewing al Qaeda’s Ideology 105
Bangkok (23), thus attesting to threats to the international system, particularly in terms
of uniting organisations from different regions.
The West and Radical Ideology
The West has primarily paid attention to the open violence of al Qaeda, which was
meant as a message to withdraw from Afghanistan and other Muslim countries (“Threat
video” 2005; “Al-Qaeda 2005). However, further research shows that al Qaeda’s
intentions can be sketched along two axes: (1) to awaken and unify the Muslim diaspora
within its “caliphate” and anti-crusader movement and (2) to show its hatred of Western
civilisation, sending a message that al Qaeda is capable of defeating even the most
powerful nations. Hence the threat also lies in the attempts to radicalise Europe’s Muslim
population (Farmer 2007, 185). In this vein, al Qaeda’s ideology has buttressed
Huntington’s claim that radical Islam is the next threat to the international order (Haynes
2010, 185), given the nature of Sayyid Qutb’s claims about the apparent impossibility of
Islam and the West adapting to each other and living in peace (Farmer 2007, 86).
The strategies of radical Islamists in targeting Muslim populations include
extraordinary methods such as weaponizing mosques, the internet, associations, and
scholars to spread their core ideas of extremism and enmity (Kilcullen 2009, 245; Silber
and Bhatt 2007). There have been several effects of al Qaeda’s incitement to battle
against “infidels” and their allies (Kilcullen 2009, 246). See, for example, the Islamic
Cultural Centre (the so-called Mosque 30, which spread radical thoughts and was capable
of uniting the perpetrators of the Madrid bombings); Beeston’s Mosque in London
(which discussed the subject of jihad amongst the community); and radical non-
governmental organisations in the US (which disseminated the works of radical thinkers,
organised gatherings and youth classes, among others) (Silber and Bhatt 2007).
Hence, whether successful or not, it is evident that the real threat is ideology, as
propagated by its advocates and practitioners, which has led to segments of Western
Muslim populations becoming more active in demanding what they see as their rights to
practise Islam under “proper” conditions (including but not limited to separate schools
for girls, ritually slaughtered meat, wearing headscarves) from their respective
governments (Farmer 2007, 186). This has resulted in increased radicalisation in Europe:
al Qaeda’s most important tactic in challenging international counterterrorism efforts.
Thus, the core threat, in my analysis, comes from radicals attempting to create a separate,
radical Islamic identity worldwide to challenge international counterterrorism efforts
rather than engage in targeted attacks (Richardson 2007). Hence European anti-
radicalisation efforts, e.g., seen where Dutch officials saw threats not only in
conventional security terms but in attempts to isolate the Muslim population from its
environs (Vision 2008). Indeed, counterterrorism’s inefficient management of al Qaeda
is also related to how its ideology allows for a foothold in the tribes among which it
operates. Thus, al Qaeda is not a classical terrorist group or separatist movement but a
globalised radical organisation with ideological supporters in different regions. The key
lesson is the need to challenge such ideology through public education efforts (Kilcullen
2009, 265).
106 SINERGI 2 (1): 101-109
Returning to al Qaeda’s enmity with the US specifically, this is related not just to the
US’s pre-eminence as an occupying force within the Muslim World per se but also
because radical Islamist politics finds itself ideologically incompatible with Western
culture (Farmer 2007, 86). Burke argues that this battle is political but not primarily due
to foreign influence in the Arab peninsula, but because the US is the pre-eminent Western
power (Burke 2004, 21–23). Al Qaeda’s battle with the US is not territorial but
ideological in nature (Huntington 1996, 212; Haynes 2010, 6). Another example from
bin Laden is as follows: “the battle isn’t between the al-Qaeda organisation and the global
Crusaders. Rather, the battle is between Muslims—the people of Islam—and the global
Crusaders” (Lawrence 2005, 108). Moreover, the George W. Bush administration’s
policy of generalising the issue (i.e., framing it as a broad conflict with Islam instead of
al Qaeda specifically) and its inability to establish good relations with the Muslim and
Arab Worlds (Kellner 2003, 21–24) further polarised the situation, leading to the
discourse of an apparent ‘clash of civilisations’.
Conclusion
I argue that violence is not the only threat from al Qaeda, but rather, its willingness to
pursue its ideology constitutes another. In short, it aims to provoke a new understanding
of Islam, one that is antagonistic towards the West in general and existing Muslim
governments in particular. Again, comparisons with liberation movements (i.e., Hamas)
or activist ones (i.e., ASALA) are inappropriate here. Where the former may have shared
similarities (being also rooted in Islam), its target is specifically Zionism and Israel, while
the former focuses on attacking Turkish diplomats to attract international attention in
favour of focussing on the Armenian Genocide (Hoffman 2019). Furthermore, I
emphasise the digital nature of al Qaeda’s ideological threat (as spread through online
networks and technology) and directed by radical scholars toward susceptible youths.
These networks and their influence are less emphasised in comparison with al Qaeda’s
more publicised focus on physically fighting foreign forces (Schmid 2011). However,
these have been successful at radicalising Muslim minorities in the West, as seen most
dramatically in the attacks mentioned above (Slike 2019). I also stress how the
emergence of radical Islam on the international scene has specifically threatened Saudi
Arabia’s ruling family, accusing it of not practising an ideal Islam while collaborating
with the US—hence, it has effectively designated multiple opponents. In this regard, al
Qaeda’s confrontation with the West is intended to provoke a clash between the Muslim
World and Western values, hence challenging international security.
Acknowledgement and Declaration
The author would like to show their gratitude to SINERGI’s anonymous reviewers and
their constructive feedback in improving the quality of the manuscript. He is also
immensely grateful for their comments on earlier versions of the draft. No potential
conflict of interest was reported.
Ararat Konstanian. 2022. Reviewing al Qaeda’s Ideology 107
References
Atwan, Abdel Bari. 2007. The Secret History of Al-Qaida. New York: Little Brown Book
Group.
BBC News. 2004. “Threat Video in Spain Flat Rubble.” British Broadcasting
Cooperation (BBC), April 9, 2004.
BBC News. 2005. “Al-Qaeda Claims London Bombings.” British Broadcasting
Cooperation (BBC), September 19, 2005.
Boucek, Christopher. 2008. “The Sakinah Campaign and Internet Counter Radicalization
in Saudi Arabia”. Carnegie Endowment. Available at:
Burke, Jason. 2013. “Al-Qaida and Its Affiliates”. In The Oxford Handbook of Islam and
Politics edited by John L. Esposito, 630-640. Oxford: Oxford University Press.
Burke, Jason. 2007. Al Qaeda: The True Story of Radical Islam. London: I B Tauris.
Chaliand, Gerard and Arnaud Blin. (Eds.) 2016. The History of Terrorism: From
Antiquity to ISIS. Berkeley: University of California Press.
Chenoweth, Erica, Richard English, Andreas Gofas and Stathis N. Kalyvas. (Eds.). 2019.
Oxford Handbook of Terrorism. Oxford: Oxford University Press.
Farmer, Brian. 2007. Understanding Radical Islam: Medieval Ideology in the Twenty-
First Century. New York: Peter Lang Publishing.
Gergez, Fawaz A. 2011. The Rise and Fall of Al-Qaeda. Oxford: Oxford University
Press.
Gunaratna, Rohan. 2005. “Ideology in Terrorism and counter Terrorism: Lessons from
combating Al Qaeda and Al Jamaah Al Islamiyah in Southeast Asia.” Available
at: http://www.isn.ethz.ch/isn/Digital-
Library/Publications/Detail/?ots591=0C54E3B3-1E9C-BE1E-2C24-
A6A8C7060233&lng=en&id=44015.
Haynes, Jeffrey. 2010. “Al Qaeda: Ideology and Action.” Critical Review of
International Social and Political Philosophy 8, no. 2: 177-191.
Hoffman, Bruce. 2019. Inside Terrorism (3rd Edition). New York: Columbia University
Press.
Huntington, Samuel. 1996. The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order.
New York: Simon and Schuster.
Ilardi, Gaetano Joe. 2009. “The 9/11 Attacks – A Study of Al Qaeda’s Use of Intelligence
and Counterintelligence.” Studies in Conflict & Terrorism 32, no. 3: 171-187.
Infoplease. 2010. “Major Terrorist Acts Suspected of or Inspired by al-Qaeda.” Accessed
108 SINERGI 2 (1): 101-109
June 17, 2009. Available at: http://www.infoplease.com/ipa/A0884893.html.
Karam, Souhail. 2010. “Saudi Sweep Shows Al Qaeda Threat Has Not Disappeared.”
Reuters, March 29, 2010.
Kellner, Douglas. 2003. Fom 9/11 to Terror War: The Dangers of the Bush Legacy.
London: Rowman & Littlefield Publishers.
Kilcullen, David. 2009. The Accidental Guerrilla: Fighting Small Wars in the Midst of a
Big One. Oxford: Oxford University Press.
Kurz, Alexander and A. Merari. 1985. Armenian Secret Army for the Liberation of
Armenia (ASALA): Irrational Terror or Political Tool. U.S. Department of
Justice. Available at: https://www.ojp.gov/ncjrs/virtual-library/abstracts/asala-
irrational-terror-or-political-tool
Lawrence, Bruce. 2005. Messages to the World: The Statements of Osama Bin Laden.
London: Verso.
McLean, Iain and Alistair McMillan. (Eds.) 2010. The Concise Oxford Dictionary of
Politics (4th Edition). Oxford: Oxford University Press.
Mendelsohn, Barack. 2005. “Sovereignty Under Attack: The International Society Meets
the Al Qaeda Network.” Review of International Studies 31, no. 1: 45-68.
Post, Jerrold M. 2007. The Mind of the Terrorist: The Psychology of Terrorism from the
IRA to Al-Qaeda. New York: Palgrave Macmillan.
Richardson, Louise. 2007. What Terrorist Want: Understanding the Enemy, Containing
the Threat. London: Random House Trade.
Schmid, Alex P. (Ed). 2011. Routledge Handbook of Terrorism Research. London:
Routledge.
Silber, Mitchell D. and Arvin Bhatt. 2007. “Radicalization in the West: The Homegrown
Threat.” Available at:
http://scholar.google.com.au/scholar?hl=en&safe=off&q=radicalization%20of
%20west&um=1&ie=UTF-8&sa=N&tab=ws.
Slike, Andrew. (Ed). 2019. Routledge Handbook of Terrorism and Counterterrorism.
London: Routledge.
Thomas Hegghammer. 2006. “Terrorist Recruitment and Radicalization in Saudi
Arabia.” Middle East Policy 13, no. 4: 39-60.
Victoroff, Jeff. 2005. “The Mind of the Terrorist: A Review and Critique of
Psychological Approaches.” Journal of Conflict Resolution 49, no. 1: 3-42.
Vision, Lorenzo. 2008. “A Preliminary Assessment of Counter-Radicalization in the
Netherlands.” Available at:. https://ctc.westpoint.edu/wp-
content/uploads/2010/06/Vol1Iss9-Art5.pdf
Walzer, Michael. 2006. Arguing about War. New Haven: Yale University Press.
Ararat Konstanian. 2022. Reviewing al Qaeda’s Ideology 109
Wiktorowicz, Quintan and John Kaltner. 2003. “Killing in the Name of Islam: Al
Qaeda’s Justification for September 11.” Middle East Policy 10, no. 2: 76-92.
William Safire. 2008. Safire’s Political Dictionary. Oxford: Oxford University
The Armenian Question
Published in the FAULTLINES academic Journal (India), Volume 28.
The Armenian Question and its global impact
Introduction
Although peace agreements had stopped the devastating world wars and nations gained their rights for independence in Eastern Europe and Middle East by the collapse of the empires in 19th and 20th centuries; unresolved conflicts between nations and peoples and continues enmity remain present, due to the denial of one actor of facing the reality of the actions had been performed in the past and the absent ability to confront its own history facing the truth. Thus, the consequences of such attitudes are the continuation of specific terms such as the “Armenian Question” to be revealed in academic publications, in daily newspapers and media, filed in government agendas and an instrument to generate normalizing or distant relations in diplomacy and International Relations. A unique paradigm in Political Science and on the ground have affirmed in which the aspect relies not only between the subject of the perpetrator and the subject of the victim, but also regional and global actors get acquainted knowingly or unexpectedly encounter with the political condition that is known as the “Armenian Question.” In other words, The Ottoman Empire performed a planned and orchestrated act of genocide against the Armenians living in the indigenous part (Western Armenia) of the Ottoman Empire in 1915, and it caused new form of relations between Turkey- the Armenians who fled the country, Armenians in the countries they settled, Armenians and their relations with the superpowers. At the same time, Turkey in its relations with the subjects within the country, with the countries in the region and with the superpowers. Moreover, Turkey’s expansionist policy against the Eastern Armenia to the conflict and included Azerbaijan into the conflict starting from 1920 which gained new forms of wars in 1991 and 2021. In this regard, the “Armenian Question” is defined by the Armenians as an unresolved national case which has its historical and present implications in shaping Armenia’s inner and foreign policy with demands of preserving the full rights of the Armenians in the Greater Middle East and South Caucasus. In the first part of the essay, I will present the essential historical conditions that resulted the rise of the “Armenian Question” during the Ottoman Empire and afterwards, the regional and the global impact of it at that era. In the second part of the essay, I will the current condition Armenia is facing with implications on regional and global political factors. In the third section, I will reveal the essentiality of the “Armenian Question” not only to Armenia and Armenians per se, but also for all the regional and global actors which are under the threat of the Turkish expansionist plan.
The Instrumental use of Islam and Nationalism for political gains.
The two main pillars of Turkish political philosophy continue to be formed of xenophobic Islam and xenophobic Nationalism. In both cases, the Turkish ideologues, and the high political and military elite, have put at front the essentiality of the Turkish race and the Turkic people living beyond the borders such as in the Middle East (Syria-Lebanon) and in the countries in central Asia[1]. Although recently regional countries in the Middle East and the South Caucasus are getting aware of Turkey’s military interventions and the openly messages that are coming from Turley of its expansionist policy, the main two pillars of Turkey’s internal and external policy have been evident starting from mid-19th century, when “New Ottoman” secret group had been formed among the elite and their intention was firstly directed to wage Jihad against the infidels and capture the countries bordering the Byzantium[2]. Moreover, the “New Ottomans” had been translating the great powers’ policy from the perspective a clash of religions between Christianity and Islam, blaming Russia at the first place[3]. Similarly, inside the Ottoman Empire had been working upon restoring the sacred Islamic law (Sharia) by limiting the rights of the non-Muslims and imposing taxes for all non-Muslims living within the borders of the Ottoman Empire[4]. Furthermore, amid the era of pressure by the Western countries and Russia, the continual complains of the non-Muslims of the harsh conditions due to state religious differentiation policy and through the effective work of the constitutionalist liberals (also Armenian liberals among them) in the Ottoman Empire; a new reform had been accepted in the education system for secular schools[5]. The “New Ottomans” had been forced to accept the reforms, but with exception that the students all must utter they are Ottomans, thus, the Ottoman elite had realized there had been pressure on them regarding the implementation of the sacred Law (sharia); they have issued to bring forth the nationalist policy which meant the Turkification of the Ottoman empire[6]. Thus, the Turkish elite and the policy makers had been capable of using both Political Islam and nationalism for their own favor by misleading both the rules of Islam and the concept of Nationalism. They had been used Islam to invade the countries in the Balkans and turn the population into Islam by force, and used Nationalism not as a means of Patriotism, but to Turkify the non-Turks again by force[7]. In both cases, the non-Muslims and the non-Turks have been in continues pressure and mistreatment in the Ottoman Empire starting from the mid 19th Century to current days that is held against the Kurds after evacuating the country from the Armenians, Greeks, and Assyrians. For Turks, the country belongs only to Turks, whether all the other subjects the owners of the lands and Turks as newcomers to the region.
The historical overview above showed that the reforms had been an important issue both for the Ottoman Elite and its relationship with the superpowers, especially the European countries and Russia. The attention on Armenians started in parallel when the “New Ottomans” had decided that to escape from the pressure of the imposed reforms by the West and Russia, they must declare Pan-Islamic jihad against the non-Muslims and massacre the Bulgarians and the Armenians[8]. The Armenian press writes on the growing Muslim fanaticism in Western Armenia (Armenian six vilayets) of the barbaric behavior of the Turks against the Armenians in Van[9]. Thus, the term “Armenian Question” had revealed in International Relations starting from the Berlin Conference; where Russia and the West imposed reforms specially in Western Armenia (Armenian six Vilayets) and the Ottoman elite have put the plan of eliminating the Armenians from its lands atrociously, to prevent the reforms that they thought could lead Armenians to seek for independence in 19th century. The Ottoman had been able to prolong the process of implementing the reforms in order to win time and halt the reforms agreed upon with Russia and the European countries.
The Armenian Awakening
The liberation movements and the independent states formed in the Balkan states, have nurtured the notion among Armenians to raise their voices, after decades of the manipulations by the Ottoman rulers and specially during Sultan Abdul Hamid II’s reign. The two key figures of Armenians ideologues that put the notion of liberation and the importance of struggle to achieve independence were Mikael Nalbandian and Hagop Melik Hagopian (Raffi). The former promoted the value of liberating the self and the people from the imposed tyranny to achieve freedom, and the latter put the stress of liberation and freedom through struggle and armed struggle if needed. These two intellectuals have been the keystones of the Armenian national movements that came into arena at the end of 19th century in a condition which Armenians have been deprived of having their own nation more than 600 years. Furthermore, a prominent writer and stateman Shahan Natalie has revealed in his book called “The Turks and we” the Turkish official notion of establishing Turkism by uniting with Azerbaijan over the corpse of the Armenia and the urgency to destroy Armenia that stands as a barrier between Turkey of Anadolu and Turkey of the Caucasus. Turks have used the slogan “Death to Armenians and Armenia” openly on the wake of Invading Armenia in order to move to the east invading Russia and reaching to the China walls under the name of Turkish Empire and pan-Turanism as a tool.[10] It is worth mentioning the tremendous impact of the Armenian intellectuals on Armenians at large in a condition where the Armenians were seen by the Ottoman authorities as a second-class community and their essential rights had been ignored for centuries. Thus, the Armenian national movements had started secretly being formed in the Ottoman Empire. The Armenakan Party, established in Van in 1884 with a mission to liberate Armenia (six Vilayets) from the Ottoman Empire after Armenians have realized the inefficiency of superpowers to force the Ottoman Empire for real reforms. Its Ideology had been based on nationalism and the strategy was first to create brigades and to find ways to obtain arms and money[11]. Next, The Social Democrat Hnchakian Party was formed in 1887 in Geneva with Marxist revolutionary model, and they have been promoting to take more strong actions through rebellions and resistance[12]. At last, in 1890 the Armenian Revolutionary Federation came into arena that was established in Tiflis with Social-Nationalist ideology and its strategy was the continuation of the previous movements with more organized structure and larger bigger capacity[13]. No doubt, the above-mentioned condition of the Armenian political awakening and two strikes in Kum Kapu and the capture of the Ottoman Bank, alarmed the Ottoman authorities of a threat by Armenian movements to detach the Armenian Six vilayets and declare free Armenia as a nation.
The plan of eliminating the Armenians
The long-planned strategy to eliminate the Armenians from the Ottoman Empire put forward systematically from 1894-1923 which is known in history and in political terminology as the Armenian Genocide. To understand the real motives of the Ottomans’ decision of eliminating the Armenians in that period, it is essential to mention the fear of losing the huge Asian part of the Ottoman Empire and the fact of losing the Balkans in the war with Russian support. In other words, the Ottomans had been perfectly aware of the abilities of Armenians to establish a nation by their own and to develop it[14]. It means, Armenians in that period had all the political, economic, cultural, and social mechanisms to construct a free nation for themselves. Moreover, Armenian historian Sarkis Hatsbanian in his lecture dedicated to the Armenian Genocide, mentions about the immense financial-economic and ministerial roles of the Armenian individuals not only in the Ottoman Empire[15], but also as key traders reaching to Europe, Russia, China, and India starting from 1850s. Thus, the two planned of genocide acts had been performed in 1894-96 and in 1915-1923. The largest genocidal act took place when the Ottoman Empire entered the first world war and sided with Germany. The Young Turks came to power with a revolution and with a constitution to give equal rights for all the citizens in the Ottoman Empire, but their hidden agenda was based on Turkish Nationalism with a strategy of the Turkification of the Ottoman Empire. The ideologue of the Turkification doctrine was Ziya Gokalp, a key figure in the Young Turks movement and subsequently one of the inventors of the Turkish Republic. He had mentioned in his famous book “The fundamentals of Turkification” that there are two key aspects for the Turkification to succeed. First, the territorial integrity of the Ottoman Empire should be kept in all means, and Turkomanism and Turanism must be established[16]. Based on his writings, it meant that the Nationalist Turks on power had the notion of advancing to the locations in the Middle East, the South Caucasus, Iran and Central Asia including Altay Mountains; where exist Turkic people with their distinct Turkic language used[17]. Thus, it meant two things; all the non-Turks within the Ottoman Empire and Turkey must accept Turkification and become a nation only for Turks, or they must be eliminated from the country constituted on Turkish Nationalism. The Young Turks party elite had formed a secret committee called Teskilat-i Mahsuse[18] (The Special Organization) in 1911 to plan the strategy, the key participants, and the methods on which the elimination of the Armenians located in the Ottoman Empire was going to take place amid the first world war in a large scale. Particularly, the plan was set to massacre the Armenians in their homeland (Six Vilayets) and get rid of the “Armenian Question”. The official Turkish excuse for such decision declared to avoid the Russian military intervention in the expected war against the Ottoman Empire[19], but the Young Turks prior to the announcement of the first world war, had allied with Germany, received the credentials from the German ambassador and the Ottoman Empire first declared war on Russia[20]. The Ottoman Empire ought to establish Turanic Empire including Armenia, the Caucasus, Iran, and the objects Inside the Ottoman Empire resist against the Turkish plan will be eliminated. Thus, the expected Russian invasion hadn’t been the initial motive of the Young Turks to eliminate the Armenians from their homeland due to the internal security of the Ottoman Empire, but a clear strategy to build a homeland for the Turks only by massacring not only the Armenians, but also the Nestorian Christians and the Arabs[21] with a distinctive ideology and set doctrine.
The plan for moving east to Caucasus and establishing Turan for the Turkic people continued after the end of the first world war, when Kemal Ataturk a member of the Young Turks and one of the key figures of the Teshkilat-i Mahsuse have planned to eliminate the rest of the Armenians and the Greeks of Turkey and to invade the Republic of Armenia[22]. Although a new regime had come in a secular form in Turkey, it had been the continuation of the same ideology and the doctrine of the previous regimes based on “Turkey for Turks” and using Islam as a method to unite all the Turkic people under one Turkish flag[23]. In order to achieve his objective of eliminating the Republic of Armenia and the “Armenian Question” totally, Kemal Ataturk in 1920 was operating on invading the newly independent Armenian state in the Caucasus, based on a map that he had shaped in 1907. The excuse of invading Armenia had been the fear of the creation of independent Armenia (Six vilayets) in Turkey declared in Paris Peace conference and written by Woodrow Wilson. In fact, Kemal Ataturk’s real intention had been from the beginning to penetrate the Caucasus by conquering the Republic of Armenia and uniting with Azerbaijan to establish unity with the Turkic country in the Caucasus[24], A long dream of previously all the Turkish governments starting from the mid of 19th century. On that period, Kemal Ataturk had been able to Attack the republic of Armenia and conquer lands from easter parts, but he hadn’t been Able to reach to his unification with Azerbaijan, due to the Armenian army’s victorious battles in Sardarapat which stopped the Turkish Army from Invading the Republic of Armenia, and at the same time both Armenia and Azerbaijan had entered among the formation of the Soviet Union. Hence, after the collapse of the Ottoman Empire and with the formation of the Republic of Turkey, Turkification of Turkey and moving towards the east to establish Turan had been unchained policy and desire for Turkish elites and policy makers.
The denial of the Genocide facts
In the last decade the number of prominent intellectuals in Turkey have started to openly announce the fact of the Armenian Genocide, such as Hrant Dink (Armenian), Taner Akcam, Hasan Cemal, Cengiz Aktar. Taner Akcam, a prominent historian and has published several books relevant on the topic, has emphasized the necessity of Turkey to open its border with Armenia, to stop the unfruitful rejection of the Armenian Genocide fact, to face the historical reality and to normalize relations with Armenia.[25] Cengiz Aktar, one of the initiators of the apology campaign in 2008, has made weighty statement calling the Armenian Genocide “…a destruction of the Armenian population on its ancestral land is a sheer fact…it was a decision to erase Armenians from Anatolia…the rationale behind it was to engineer a homogeneous population composed of Muslims.”[26] Furthermore, Hasan Cemal (the grandchild of one of the top military leaders of the Ottoman Empire, assassinated by the Armenian revolutionaries during the “Nemesis Operation”), but in his book dedicated to the Armenian Genocide, blames the military personnel for the uninterrupted racism and religious fanatism in Turkey take new shape under Erdogan’s rule[27], has considered the motive of cutting a population from its roots as a sin[28] Hrant Dink, the most remarkable Armenian figure in Turkey, assassinated in Istanbul by a Turkish nationalist in front of his publication building, has put the emphasis on the destruction of the taboo regarding the Armenian Genocide and to clarify clearly the annihilation of the Armenians and the Armenian culture from the lands belonged to Armenians.[29] The emergence of such intellectuals in Turkey in the last two decades is undoubtedly a positive remark, in terms of informing the Turkish society of the crimes and giving the rights to the Armenian community who stayed in Turkey since, but none of the Intellectuals mentioned above have uttered the full rights of the Armenians in acquiring their lands and their properties back. Although most of the intellectuals faced harsh response from the authorities and the nationalists as “traitors” and declared punishment under the article 301 for “Insulting Turkishness”; their main motive is to democratize Turkey and under the pretext of the Armenian Genocide clear the wounded areas in the Turkish history, in order to become an EU full member. Thus, partial, or cosmetic approaches cannot bring the two sides to peace talks and normalization of relations, as long as the full rights of the Armenians have not been restored and their lands have not been given to their owners.
The Turkish authorities and the governments have continued repeatedly to deny the fact that what happened in the Ottoman Empire and the Republic of Turkey were a planned act of genocide against the Armenians and the other non-Muslim and the non-Turks. The arguments brought forward by the Turks are mostly vague, arrogant, and old dated and it is a repetition of previously spoken by the leaders of the Ottoman Empire and Turkey. For instance, the Former Foreign Minister have mention that whatever they have done was right in the past, and if there would be the necessity, they would do it again[30]. Davutoglu’s statement on the Armenian Genocide is that the pain does not belong only to the Armenians and the sorrow for all the races and who had been killed during the war. Thus, with such statement, Davutoghlu denies the planned Genocide against the Armenians and he translates the incidents as they had been taken place in a global war condition in which the Ottoman authority does not bare the responsibility[31]. Furthermore, the blame of the genocidal act is put on the foreign powers and specially Russia in urging the rebelled subject against the Ottoman authorities[32]and populistic empty rhetoric as such shameful acts have no place in Turkish history. The Turkish elite and the military personnel have continuously repeated the same cliché answer wherever there is the need to talk on the Armenian Genocide, without giving any clear and logical answer or explanation.
The former Foreign Affairs Minister Ahmet Davutoglu in his book called “Strategic Depth” which continues to be the doctrine of Turkey’s foreign policy; has not only excluded the existence of the Armenian factor in the ottoman Empire, but also sees the South Caucasus from the prism of Turkish-Russian relations by ignoring the existence of the three republics in the South Caucasus[33]. With such approach, Davutoglu proves avoiding the rights and the demands of the small nations, and the subjects in the region still exists in the subconsciousness of the Turkish officials․ Moreover, considering the South Caucasus merely a territory where Russia or Turkey will reign, is nothing more than an assault on the rights of self-determination and intention of subjugation towards internationally recognized republics. In addition, Davutoglu often draws on historic episodes, where he describes the Islamization agenda of Sultan Abdul Hamid II was meant to maintain the territorial integrity of the Ottoman Empire as being a multi-racial and multi-religious empire. Such statement not only shows the Turkish abusive mechanism of governing a country on the expense of the subjects that have been indigenous, but also the mistreatment of the Ottomans of the Muslim Arabs not only in the Levant, but also in the birthplace of Islam in Saudi Arabia.[34] Moreover, the expansionist agenda continues to shape the foreign policy of Turkey when Davutaoglu explains Turkey as being in Europe, Asia, Balkans, Caucasus, Middle East and Mediterranean.[35] This vision proves that Turkey currently has the expansionist agenda and the functioning militarily in the middle East and the South Caucasus with systematic tactics to recapture the Ottoman era territories and build the Turan Empire. It is worth mentioning that the current mentality of the Turkish officials hasn’t changed for centuries and the core element in Turkey’s foreign policy is to invade and capture lands in order the establish the Turanic Empire. During a military parade in Azerbaijan, The Turkish president “Erdogan In his own speech, declared, “Today, may the souls of Nuri Pasha, Enver Pasha, and the brave soldiers of the Caucasus Islam Army, be happy,”. Thus, in the mindset of the current Turkish elites, Ottoman Enver’s vision of invading the East and creating the Turanic turkey is still alive and has been put on purpose. Thus, the irresponsible stance of the previous and current Turkish authorities continue to reject the possibility of giving Just solution to the “Armenian Question” and they broadcast in front of the world of their readiness to perform such atrocities when it is needed.
The Armenian representation and its demands
The survivors of the Armenian Genocide in the deserts of Syria, had received positive welcome by the local Arabs regardless of the Ottoman decree to take no notice of the Armenians had reached Syria and to not show any support to them[36]. The strategy of the elimination of the Armenians in the Ottoman Empire by the architectures of the Armenian Genocide had failed partially in the Arab land, due to the empathy towards the Armenians by not only the local population per se, but also by the official statement from the Sherif of Mecca to the Arabs which had been mentioned “What is requested of you is to protect and to take good care of everyone from the Jacobite Armenian community living in your territories and frontiers and among your tribes; to help them in all of their affairs and defend them as you would defend yourselves, your properties and children, and provide everything they might need…because they are the Protected People of the Muslims…about whom the Prophet Muhammad said: “Whosoever takes from them even a rope, I will be his adversary on the day of Judgment” ”[37] This statement shows that the Muslim Arabs had been officially against the extermination of the Armenians in the Ottoman Empire as a Christian race, and at the same time, Arabs had been organizing resistance against the Ottoman Empire[38] and Armenians were seen allies in their demands since the cruelty of the Ottomans against all non-Turk and non-Muslim factions within the Ottoman Empire[39]. Moreover, this statement shows the cruelty of the Turks in massacring the Armenians is against Islam itself and even a robbery is meant to be punished by the prophet Mohammad. In other words, the Turks who planned the Armenian Genocide are against the Islamic rules itself and speaking in the name of Islam seems dishonest. It is worth mentioning that the statement by the Sharif of Mecca has been the principle of the Armenian-Arab relations not only within the Ottoman Empire and afterwards in the independent Arab states, but also have shown the friendly and brotherly relations between the Armenian Christians and the Arab Muslims; the ability of Armenians and the Arabs to establish friendly relations, and the possibility of the Christians and the Muslims to live peacefully together whether they are under Ottoman rule or in independent states. This unique relations between the Christian Armenians and the Muslims Arabs have set as an example of mutual coexistence and peaceful living between different races and of different religious affiliations.
The Armenian survivors have been located in the Middle East after the first world war specially in Syria, Lebanon, Jordan, Palestine have formed an Armenia diaspora with given full rights to establish Churches, schools, political parties, cultural, benevolent organizations and to have citizenships and the aspect of the “Armenian Question” has been transformed to another level in different shape and unprecedented circumstances; if the majority of the Armenians were struggling for their rights in the Ottoman Empire; its demands for the recognition…has reached to global level by the representatives of the Armenian diaspora in more than 40 countries with its political and benevolent organization in the Middle East, Europe, Northern and Southern America. The Armenian political parties such as Social Democrat Hnchakian Party, The Armenian Democratic Liberal Party and The Armenian Revolutionary Federation primarily has been the advocates of lobbying towards reaching a just solution of the “Armenian Question” globally and has been achieved to the officially recognition of the Armenian Genocide in more than 30 countries.
The Armenian political parties have continued to initiate ideologues even in diaspora under new atmosphere and different geographical locations. Sarkis Zeitlian has set an ideological new term called the “Armenian Orientation” in which Armenian identity has been revealed in diaspora and have been explored clear set of principles for Armenian’s purpose of its existence in diaspora[40]. Sarkis Zeitlian is one of the key figures in Armenian politics who have set a political and social agenda for Armenians to function in the absence of free and independent Armenian nation. Most of the Armenian political parties were in diaspora.
If the Armenian ideologues during the 19th century were demanding the stressing upon the liberation of the Armenians from the mistreatment and the tyranny imposed by the Ottoman leadership, since the outbreak of the first world war the Armenian national mind, the political parties and the benevolent organizations had been preserving not only the demands of the Armenian rights to be fully implemented and achieved “ To eliminate the consequences of the Armenian Genocide” Turkey must “pay compensation to heirs of the Armenian Genocide, return to the Armenian Church the miraculously still standing Armenian churches and properties in Turkey, and give back the lost territories to the Republic of Armenia.”, but also remained to keep the “Armenianism” alive with its national, cultural, educational and political aspects[41]. Moreover, Sarkis Zeitlian in his “Armenian Orientation” doctrine, has revealed the mechanisms of which the Armenian Revolutionary Party supposed to accomplish in International Relations with different countries-international agencies that are defenders of human rights and condemn genocidal acts and are victims of genocides themselves[42]. Thus, Sarkis Zeitlian’s doctrine has been notable in terms of maintaining the organized Armenian communities attached closely with the “Armenian Question” and giving young generations with the same ideology and demands.
Within the framework of the “Armenianism” doctrine, the Armenian political parties had received the ability to launch interactions with other countries and people that are subjects for demanding their rights from the sides that committed genocide and from the international bodies. Moreover, although the above-mentioned doctrine has been set at the end of 1970’s, it is still considered contemporary and has the potential to accomplish new dimensions in International Relations in which countries together could widen the spectrum of their relations through establishing blocs in this stance against Turkey. Arabic-Islamic countries for Instance as happened lately by establishing a coalition against Turkey’s policy by Saudi Arabia and UAE joined, China is worried of Turkey’s openly support of the Xinjiang terrorists and their participation in the terroristic blocs in Syria. India is concerned of the alliance of Pakistan with Turkey and its soft power policy in Kashmir[43].
Moreover, the “Armenian Question” issue has the capacity not only to unite the countries or the people that had been victims of genocides in the Ottoman Empire, in other parts of the world, but also a form to create an alliance joined with countries who currently see the expansionist pan-Turanic agenda as a treat to its national security and against its territorial integrity such as India and China. Turkey has been running a pan-Turanic propaganda in Kashmir and allied with Pakistan not only in South Asia, but also in the South Caucasus itself during the second war in Nakorno Karabakh against Artsakh and Armenia. Pakistan has not recognized Armenia as a state and continues to develop its relations with Azerbaijan and Turkey on military level as well[44]. On the other hand, Turkey has openly been supporting the Uygurs[45] in Xinjiang as Turkic entity and its pan-Turanic agenda is meant to create a new version of Ottoman Empire by force that stretches from Turkey to Central Asia, Afghanistan, India and Xinjiang[46]. Although the above-mentioned countries are in friendly relations with Armenia and the Armenian diaspora with its representations, but to halt Turkey’s ambitious expansionist agenda, establishing friendly relations, enhancing trade, and building financial ties such as BRICS and the anti-turkey coalition; is not sufficient to deal with current Turkey which has more economic and military abilities and jihadist groups located and supported by Turkey. In addition, the superpowers’ diplomatic pressures on the Ottoman Empire since the end of 19th century has not been preventive from stopping Turkey to orchestrate genocides against the non-Muslims and the non-Turks.
Interestingly, the same tendency shows a similarity with the past in this case. Although France has not only recognized the Armenian Genocide but has implemented a law making it a crime to publicly deny the Armenian Genocide in France. The president of the United States of America has mentioned the factuality of the Armenian genocide in his annual speech, but it has not yet officially recognized, and it will only put Turkey under pressure for a limited time without any direct responsibilities to apply a fair solution to the “Armenian Question” and without changing it attitudes towards its expansionist agenda that had been set since the 19th century. Thus, a new form of alliance seems needed among the countries and the people with clear agenda that could implement not only economic sanctions against Turkey, develop trade among allied countries, but also could engage military alliances and constant military joint exercises to alarm Turkey and to suspend Turkey’s military invasions that have taken place in Cyprus, Syria, Iraq, Nagorno Karabakh, Libya. The “Armenian Question” continues to be the keystone in Armenia’s foreign policy and in diasporaregardless of the changes that have been in world affairs and in the balance of powers among the superpowers then and now. On the other hand, Turkish expansionist agenda formulated by pan-Turkism and pan-Islamism hasn’t changed and continues to be a threat for the nations of from Middle East to Central Asia. Turkey has been openly announcing its ambitions and often spreading maps and their plans to establish the Turkish Empire (Turan) in 2050[47], voices heard from Azerbaijan during the Attack on Nakorno Karabakh as “After Karabakh our next target is Kashmir. Turkey, Azerbaijan and Pakistan are three countries but one nation.”[48] On the Contrary, while Turkey is gradually moving to the East militarily and announcing to create a Turan Army, the anti-Turkish coalition is trying to suspend Turkey’s moves in diplomatic and economic methods such as Greece diplomatically has been able to sustain Turkey’s ambitions in the Aegean sea, at the same period Saudi Arabia and the United Arab Emirate have boycotted the Turkish products in their countries, Russia has been fighting against Turkey by targeting its jihadi groups in Syria and Libya; which are seen not workable in dealing with Turkey and to stop their ambitions in forcefully invading regions in the Middle East and to force them to stop the planned strategy to invade the South Caucasus. In order to interrupt and force back Turkey, first of all the existed nationalist ideologies of Greece, Armenia, Syria, Iraq, Iran, Russia, India and China should be institutionalized bloc of nationalist countries same as the liberal world shaped itself after the collapsed of the Soviet Union. It is worth mentioning that Armenia is in alliance and friendly relations with all the countries mentioned above and, in this sense, Armenia could be the gathering spot for the formation of the Nationalist bloc, since Armenia is facing the Turkish and Azerbaijani invasion continuously. Thus, a global and cooperative-institutional strategy is needed to confront the Turkish threat.
It is worth noting that since the extermination of the Armenians from the Ottoman empire, Armenians in the Middle East and around the world where Armenians communities has been formed, have been able to generate two dimensions for their struggle against Turkey. Political and legal institutions such as “The Armenian National Committee”, and “The Armenian Secret Army For The Liberation of Armenia.” The former has been focused on diplomatic agenda in establishing relations with major countries, transnational institutions, political parties, key figures to recognize the Armenian Genocide and to put pressure on Turkey on global scale to face the truth with a demand of returning the Armenian lands back to its people. The latter has come into the arena during the 1970’s with a clear message of targeting Turkish officials (Similar to the well-known “Operation Nemesis” in 1920-22 carried out by “The Armenian Revolutionary Federation” the assassination of the Ottoman perpetrators of the Armenian Genocide)[49] around the world and its ability to start a chain of explosions inside Turkey, to bring the attention of the world on the forgotten issue of the Armenian Genocide and to force Turkey to recognize the act performed by its Ottoman leaders and to announce Western Armenia as part of current Armenia. The above-mentioned methods of the Armenian struggle are great examples of both soft power and hard power performed by the Armenian institutional organizations that could be seen functions successfully on macro level by the support of the Armenian communities around the world. For example, it is a positive achievement when the “Armenian, Greek and Assyrian communities have formed a joint working agenda against Turkey in Australia and have demanded the federal government to recognize the Armenian Genocide. Moreover, “The Armenian Secret Army For The Liberation of Armenia” shot thirty one Turkish diplomats in several capitals. Hagop Hagopian himself has been able to enter Turkey and to organize more than twenty operations (explosions of Airports and shootings). Thus, Armenians have been achieved diplomatically the recognition of the Armenian Genocide of more than thirty country, to assassinate Turkish officials in foreign countries and to explode Turkish airports, but the success has been partial to achieve full result of forcing Turkey to recognize the Armenian Genocide, not because of the Armenians’ tactics, but it is due to the absence of institutionalised international bloc to limit Turkey’s ambitions with harsher economic sanctions and to declare possible attack on Turkey if they continue to invade other territories and countries. Armenia and the Armenians in diaspora have shown the ability to continue the struggle and raise it to a global level both in soft and hard power policy.
Conclusion
This essay has revealed that The “Armenian Questions” is a conventional case, an unresolved issue for more than 100 years and stays in the arena of the Greater Middle East and the South Caucasus (Nakorno Karabakh conflict), a national struggle for reestablishing the ancestral nation of the Armenians which have been existent long before the invasion of the Turks, and in a wider perspective it has been a prerequisite to halt the Turkish expansion to the East by blocking the unification of Turkey with Azerbaijan which is seen as a major alliance in the road of establishing Turan. The Armenians in the Republic and in diaspora, have uninterruptedly lived with the “Armenian Question” in keeping alive the Armeniansim of the descendants of the Armenian Genocide through educational, political, and religious centers and at the same time in global arena have raised the issue of the recognition of the Armenian Genocide and the demands for a Just solution. Moreover, Armenians have been able to organize armed rebellions and strikes, when diplomacy showed no signs of tangible achievement. On the other hand, stands unchangeable Turkey with the same Conquering ambitions, rhetoric, and its unwillingness to face the truth and to clean its bloody past. Instead, Turkey under the rule of Erdogan, declared a strategy to establish the Turkish Caliphate with entering a war with Azerbaijan in invading Nakorno Karabakh and its plan to reach to Kashmir, military alliance with Pakistan, military agreements with Kazakhstan and support of Uygurs of China. The conflict between Armenia and Turkey historically and in the current situation partially could be called clash of Nationalism in a sense that the Armenian Nationalism has clear identity factor (race, language, culture, religion )and lies within the territory known internationally as the Armenian Highlands, whereas the Turkish Nationalism is based on two factors (language and Islam) that has been used as an instrumental for decades to conquer lands and to use its methods of harassment. Turkey is aiming to gain a vast territory from the Mediterranean Sea to Xinjiang where has been alien to the Turks as ancestors and have been in regions as a result of Ottoman invasions which started from the Altay Mountains as the homeland of the Turks. Moreover, it showed Turks ability to create secret terror organizations such as Teshkilat-i Mahsuse in the past and in the present Jabhat al Nusra in the Middle East. The paper emphasized the priority of advancing the role of the anti-Turkey bloc in a global level and stress on Military alliances in other to suspend Turkey’s advancement coordinately in Middle East and South Caucasus in particular.
[1] Ruben Safrastyan, OTTOMAN EMPIRE: THE GENESIS OF THE PROGRAM OF GENOCIDE (1876-1920), Zangak-97, Yerevan, 2011, p.62.
[2] Ruben Safrastyan, op. cit., p.74.
[3] Ahmet Gurel, TURKISH-ARMENIAN RELATIONS IN FOREIGN SOURCES (1071-2006), Umay Yayinlari, Izmir, 2006, pp.63-65, translated from Turkish to English.
[4] Vahakn Dadrian, Warrant for GENOCIDE, Transaction Publishers, New Jersey, 1999, p.9.
A.Norian, Episodes From The Activities of The Armenian Revolutionary Federation, Hairenik publication, Boston, 1917, p.17, translated from Armenian into English.
[5] Raymond Kevorkian, THE ARMENIAN GENOCIDE, I.B & Co Ltd., LONDON. NEW YORK, p.67.
Ruben Safrastyan, OTTOMAN EMPIRE: THE GENESIS OF THE PROGRAM OF GENOCIDE (1876-1920), Zangak-97, Yerevan, 2011, p.46.
[6] Vahakn Dadrian, Warrant for GENOCIDE, Transaction Publishers, New Jersey, 1999, p.98.
Ruben Safrastyan, OTTOMAN EMPIRE: THE GENESIS OF THE PROGRAM OF GENOCIDE (1876-1920), p.62.
John Kirakossian, THE YOUNG TURKS IN FRONT OF HISTORICAL JUDGMENT, Armenia publication, Yerevan, p.207, translated from Armenian into English.
[7] Ruben Safrastyan, OTTOMAN EMPIRE: THE GENESIS OF THE PROGRAM OF GENOCIDE (1876-1920), Zangak-97, Yerevan, 2011, p.90
Aram Andonian, THE GREAT CRIME, BAHAG PUBLICATION, BOSTON, 1921, p.179, translated from Armenian into English. Note: One of the most essential primary sources of the Armenian Genocide archives.
[8] Ruben Safrastyan, op. cit., pp.104-105.
[9] Ruben Safrastyan, op. cit., p.91.
[10] Shahan Natalie, Turks and we, Bookinist, Yerevan, pp. 4-43-44-52. Note: The book was written in 1928 in Athens.
[11] Armenakan Party, Armenian Democratic Liberal Party publication, Yerevan, 2017, p.35, translated from Armenian into English.
[12] Vahakn Dadrian, Warrant for GENOCIDE, Transaction Publishers, New Jersey, 1999, p.69.
[13] Mikael Varantian, THE HISTORY OF THE ARMENIAN REVOLUTIONARY FEDERATION, HAMAZKAYIN PUBLICATION, BEIRUT, p.69, translated from Armenian into English.
[14] Mevlan Zade Rifat, THE DARK SIDES OF THE OTTOMAN EMPIRE AND ITTIHAD’S Armenocide plans, Faximil publication, Yerevan, 1999, p.101, translated from Armenian into English.
[15] Sarkis Hatsbanian in “Why Genocide”, Narekatsi Art Institute, January 18, 2016, https://www.youtube.com/watch?v=u9Ah5qK-_Ao, translated from Armenian into English.
[16] Ziya Gokalp, The Fundamenals of Turkification, OTUKEN NESRIYAT, Istanbul, 2014, pp.40-41, translated from Turkish into English.
[17] Ziya Gokalp, op. cit., pp.42-43, translated from Turkish into English.
[18] Mevlan Zade Rifat, THE DARK SIDES OF THE OTTOMAN EMPIRE AND ITTIHAD’S Armenocide plans, Faximil publication, Yerevan, 1999, p. 120.
Raymond Kevorkian, THE ARMENIAN GENOCIDE, I.B & Co Ltd., LONDON. NEW YORK, p.244.
Ruben Safrastyan, MUSTAFA KEMAL: THE STRUGGLE AGAINST REPUBLIC OF ARMENIA (1919-1921), YEREVAN PUBLISHING HOUSE, Yerevan, 2019, p.32, translated from Armenian into English.
HASAN GEMAL, THE ARMENIAN GENOCIDE, HRANT DINK FOUNDATION PUBLICATION-ANTARES, Yerevan, p.67, translated from Armenian into English.
[19] Mevlan Zade Rifat, THE DARK SIDES OF THE OTTOMAN EMPIRE AND ITTIHAD’S Armenocide plans, Faximil publication, Yerevan, 1999, p.89, translated from Armenian into English.
Ruben Safrastyan, MUSTAFA KEMAL: THE STRUGGLE AGAINST REPUBLIC OF ARMENIA (1919-1921), YEREVAN PUBLISHING HOUSE, Yerevan, 2019, p.51, translated from Armenian into English.
[20] Mevlan Zade Rifat, op. cit., pp. 18-36, translated from Armenian into English.
[21] ARNOLDJ. TOYNBEE, THE MURDEROUS TYRANNY OF THE TURKS, HODDER & STOUGHTON, LONDON, 1917, 16.
[22] Ruben Safrastyan, OTTOMAN EMPIRE: THE GENESIS OF THE PROGRAM OF GENOCIDE (1876-1920), Zangak-97, Yerevan, 2011, p. 136.
[23] John Kirakossian, THE YOUNG TURKS IN FRONT OF HISTORICAL JUDGMENT, Armenia publication, Yerevan, p.207, translated from Armenian into English.
[24] Ruben Safrastyan, MUSTAFA KEMAL: THE STRUGGLE AGAINST REPUBLIC OF ARMENIA (1919-1921), YEREVAN PUBLISHING HOUSE, Yerevan, 2019, p.87, translated from Armenian into English.
[25] Hambersom Aghbashian, TURKISH INTELLECTUALS WHO HAVE RECOGNIZED THE REALITY OF THE ARMENIAN GENOCIDE, No or Weekly, Los Angeles, p.26.
[26] Hambersom Aghbashian, op. cit., p.28
[27] HASAN GEMAL, THE ARMENIAN GENOCIDE, HRANT DINK FOUNDATION PUBLICATION-ANTARES, Yerevan, pp. 249-250, translated from Armenian into English
[28] HASAN GEMAL, op. cit., p.144, translated from Armenian into English.
[29] Hrant Dink, “We have our eyes on these lands, because our roots are from here”, HURRIYET, September 25, 2009.
[30] Hagop Chakrian, The Armenian Genocide, Turkish Genocide denial, falsification and the manifestations of anti-Armenian hatred, Asoghik publication, Yerevan, 2017, p.142, translated from Armenian into English.
[31] Hagop Chakrian, op. cit., 375, translated from Armenian into English.
[32] Nikolay Hovhannisian, THE ARMENIAN GENOCIDE UNDER THE SOPE OF THE ARABIC HISTOGRAPHY, NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF REPUBLIC OF ARMENIA INSTITUTE OF ORIENTAK STUDIES, YEREVAN, 2004, p.139, translated from Armenian into English.
[33] Ahmet Davutoglu, Strategic depth, KURE PUBLISHING, Istanbul, 2010, p.55, translated from Turkish into English.
[34] TALAL AL-TORIFI, “Turkish propaganda ignores Ottoman violations of Two Holy Mosques”, ARAB NEWS, July 22, 2020, https://www.arabnews.com/node/1708406.
[35] AHMET DAVUTOGLU, STRATEGIC DEPTH, KURE PUBLISHING, Istanbul, 2010, p.92, translated from Turkish into English.
[36] Dr. Nora Arisian, The Armenians in the Syrian Thought, Al Fourat Publication, Beirut, 2002, p.91, translated from Arabic into English.
[37] Harut Sassounian, THE ARMENIAN GENOCIDE, Harut Sassounian, 2015, Unites States of America, p.11.
[38] ARAM GASPARYAN, THE ARAB NATIONALISTS AND THE YOUNG TURKD: FROM COOPERATION TO CONFRONTATION (1908-1914), GITUTIUN PUBLISHING HOUSE OF THE NAS RA, 2016, p. 129, translated from Armenian into English.
[39] TALA AL-TORIFI, “Turkey repeating Ottoman Empire’s crimes against Arabs”, July 21, 2020, https://www.arabnews.com/node/1707976.
[40] SARKIS ZEITLIAN, THE WARRIOR IDEOLOGUE SARKIS ZEITLIAN, HAMAZKAYIN VAHESETIAN PUBLICATION, Bourj Hamoud, 1993, p.55, translated from Armenian into English.
[41] SARKIS ZEITLIAN, op. cit., P.57. translated from Armenian into English
[42] SARKIS ZEITLIAN, op. cit., p.494. translated from Armenian into English.
[43] Abhinav Pandya, “Erdogan pursuing Islamic agenda against India”, Sunday Guardian Live , September 5, 2020,https://www.sundayguardianlive.com/news/erdogan-pursuing-islamist-agenda-india.
Ararat kostanian and Bhavdeep modi, “HOW INDIA & ARMENIA CAN COUNTER TURKEY -PAKISTAN NEXUS IN SOUTH CAUCASUS”, The Daily Guardian, March 22, 2021, https://thedailyguardian.com/how-india-armenia-can-counter-turkey-pakistan-nexus-in-south-caucasus/.
Ararat Kostanian in “Erdogan’s Expansionsim and Pakistan’s jihadism in the Caucasus: Understanding the dynamics of Armenia-Azerbaijan conflict”, USANAS FOUNDATION, April 11, 2021, https://usanasfoundation.com/erdogans-expansionism-and-pakistans-jihadism-in-the-caucasus-undertaking-the-dynamics-of-armenia-azerbaijan-conflict.
[44] TRT WORLD, “What’s behind the growing Azerbaijan-pakistan-turkey friendship?”, TRT World, Jan 14, 2021, https://www.trtworld.com/magazine/what-s-behind-the-growing-azerbaijan-pakistan-turkey-friendship-43259.
[45] Hurriyet, “Uygurs are satisfied from Erdogan’s explanations”, Hurriyet, July 12, 2009, https://www.hurriyet.com.tr/dunya/uygurlar-erdoganin-aciklamasindan-memnun-12055384.
[46] S.Sapah-Giulian, The Responsibles, DONIGUIAN & SONS, Beirut, 1974, P.148, translated from Armenian into English, Note: The book was written in 1916 in Cairo.
[47] Yeghia Tashjian, “More Than Just a Map: Stratfor’s Map of Turjey’s sphere of Influence 2050” The ARMENIAN WEEKLY, March 3, 2021, https://armenianweekly.com/2021/03/03/more-than-just-a-map-stratfors-map-of-turkeys-sphere-of-influence-2050/.
[48] Yeghia Tashjian, “Prospects for Future Armenian-Indian Security Cooperation”, The ARMENIAN WEEKLY, November 8, 2020, https://armenianweekly.com/2020/11/08/prospects-for-future-armenian-indian-security-cooperation/.
[49] Shahan Natalie, , Turks and we, Bookinist, Yerevan, pp. 12-13. Note: The book was written in 1928 in Athens.
Ինչո՞Ւ Արդարութիւն Եւ Բարգաւաճում Կուսակցութիւնը Ձախողուեց
Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմը սկսել է աւելի բարդանալ, իսկ տարածաշրջանային ուժերի (Թուրքիա, Սէուտական Արաբիա)` Սիրիա մտնելու փորձերը ձախողուել են տարբեր պատճառներով:
Մերձաւոր Արեւելքը վաղուց է գտնւում անվերջ հակամարտութիւնների եւ պատերազմների մէջ տարբեր մակարդակներում, եւ Թուրքիան բացակայել է այդ բոլոր պատերազմներից (արաբաիսրայէլական հակամարտութիւնը, քաղաքացիական երկարատեւ պատերազմը Լիբանանում, պատերազմները Իրաքում): Միայն այժմ է Թուրքիան փորձում միջամտել (ոչ պաշտօնապէս) Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմին:
Նախկինում Թուրքիան դիտւում էր միայն որպէս ՕԹԱՆ-ի անդամ երկիր, եւ նրա հիմնական դերը համայնավարական առաջխաղացման արգելափակումն էր ԽՍՀՄ-ի եւ Միացեալ Նահանգների միջեւ Սառը պատերազմի ընթացքում: Հայր Ասատի ժամանակ Թուրքիայի հետ յարաբերութիւնները լարուած էին` կապուած Սիրիայում ՔԱԿ-ի ներգրաւուածութեան հետ, բայց դա չվերաճեց թշնամանքի կամ պատերազմի: Ներկայումս Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնն դիտւում է որպէս Իրաքում եւ Սիրիայում ՏԱՀԵՇ-ի նաւթի մաքսանենգների ընկեր եւ փորձում է առանցքային դեր ունենալ ղարաբաղեան հակամարտութեան կարգաւորման եւ բանակցութիւնների գործում: Ցաւօք, Էրտողանը սկսեց մի արշաւ` բանտ ուղարկելով թուրք յայտնի ընդդիմադիր մտաւորական Տիւնտարին` հետաքննական յօդուած գրելու համար: Շատ լրագրողներ եւ գործիչներ այժմ գտնւում են թուրքական բանտերում` որպէս քաղաքական բանտարկեալներ, եւ ակնյայտ է դառնում, որ ԱԲԿ-ն ժողովրդավարական իշխանութիւն չէ եւ ոչ էլ զուտ իսլամական:
Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան համար այժմ կարեւոր է իր վերահսկողութեան տակ վերցնել Մերձաւոր Արեւելքը` օգտագործելով իր տնտեսական առաջընթացը տարածաշրջանում եւ հարեւան երկրների կախուածութիւնը թուրքական դրամական հոսքերից: Թուրքիան աւելի շատ մտահոգուած է Սիրիայում նաւթահանքերի հարցով, քան` յանուն ումմայի գաղափարական պատերազմով:
Ինչպէս գիտենք, մէկ տասնամեակ առաջ շատ գիտնականներ եւ քաղաքական գործիչներ հնչեցնում էին դրական գնահատականներ Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան վերաբերեալ` որպէս գործնապաշտ առաջնորդ գործիչների կուսակցութիւն (վարչապետ Էրտողանը, նախագահ Կիւլը եւ արտաքին գործերի նախարար Տաւութօղլուն` «զրոյական խնդիրների քաղաքականութեան» հիմնադիրը), որոնք առաջ էին քաշել այսպէս կոչուած «իսլամական ժողովրդավարութեան» տեսլականը: Ընդ որում, ոչ միայն Արեւմուտքը, այլ նաեւ արաբական աշխարհը ոգեւորուած էին այս նոր գաղափարախօսութեան ձեւաւորմամբ, որի մասին յայտարարել էին ԱԲԿ առաջնորդները: Դա կարող էր տարածել իսլամական շնչով տոգորուած ժողովրդավարացման մի նոր ալիք` այլընտրանք դառնալով տարածաշրջանի բռնատիրական վարչակարգերին:
Թուրք-սիրիական յարաբերութիւնների մասին իմ յօդուածում` գրուած մինչեւ Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի սկսուելը, ես վերլուծել եմ «զրոյական խնդիրների քաղաքականութիւնը» եւ Թուրքիայի յայտնուելը Մերձաւոր Արեւելքի երկրների առանցքում, ինչպիսիք են Սիրիան եւ Իրանը…(*): Այստեղ Թուրքիան նպատակ ունէր վճռորոշ դեր խաղալ` առաջարկելով նոր քաղաքականութիւն Մերձաւոր Արեւելքում` հիմնուած փոխադարձ յարգանքի եւ համագործակցութեան վրայ: Աւելի՛ն. Թուրքիան սկսել էր միջնորդի վճռական դեր ստանձնել Սիրիայի եւ Իսրայէլի միջեւ աւելի քան հինգ տասնամեակ ձգուող հակամարտութեան կարգաւորման գործընթացում: Ցաւօք, Թուրքիան ամբողջովին փոխեց իր քաղաքականութիւնը Սիրիայում տեղի ունեցած իրադարձութիւնների ընթացքում եւ դարձաւ առանցքային երկիր` աջակցելով թուրք-սիրիական սահմանը անցնող օտարերկրեայ ժիհատական գրոհայիններին: Թուրքիան սխալուեց իր հաշուարկներում, եւ պատերազմն այժմ թափանցում է Անգարայի սիրտ` կառավարական նստավայրի շրջաններում պայթիւններով:
Ինչպէս այժմ տեսնում ենք, Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնն, ըստ էութեան, ոչ միայն դարձել է նիւթապաշտ եւ ամբոխահաճոյ, այլ չունի նաեւ գաղափարախօսութիւն: Այսպէս, Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնն վերանայել է իր ռազմավարութիւնը եւ սկսել է յենուել աւելի շատ իսլամական գործօնի, քան ժողովրդավարութեան վրայ, այն բանից յետոյ, որ տարածաշրջանի ժողովուրդը դարձել է աւելի իսլամականացուած: Կարծում եմ, որ այս փոփոխութիւնը կարող է նաեւ բացատրուել որպէս բողոքի նշան` ընդդէմ Ճ. Ու. Պուշի նախագահութեան ժամանակ Մերձաւոր Արեւելքում վարուող ամերիկեան քաղաքականութեան: Անշուշտ, ես հանդիպել եմ այս խնդրին` տեսնելով, թէ ինչպէս են նրբագեղ, կրթուած, արեւմտեան հագուկապով եւ արժէքներով կանայք վերածւում աւելի պահպանողական հայեացքներով եւ գլխաշորով կանանց` մինչեւ Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմը: Բացի այդ, իսլամական սեւ երկար հագուստով կանայք յայտնուել էին քրիստոնէական շրջաններում, ինչը նախկինում երբեք չէր եղել Հալէպում (Սիրիա): Ակնյայտ է, որ Թուրքիան մեծ ոգեւորութեամբ հետեւում էր իսլամական շարժումներին արաբական աշխարհում, երբ սկսուեց այսպէս կոչուած «Արաբական գարուն»-ը` առանց հաշուարկելու դրա հետեւանքները եւ անյաջողութիւնները: Աւելի՛ն. Էրտողանը դաւաճանել էր իր քաղաքականութեանը, որ յայտնի էր որպէս «հարեւանների հետ զրոյական խնդիրների քաղաքականութիւն»` մուսուլմանական աշխարհում առաջնորդի դեր ստանձնելու նկրտումներով: Այսպիսով, արտաքին քաղաքականութեան մէջ կտրուկ փոփոխութիւնները անվստահութիւն առաջացրին Թուրքիայի բնակչութեան շրջանում եւ միջազգային ասպարէզում: Այս իրողութիւնը վկայում է այն մասին, որ Էրտողանը չունի արտաքին քաղաքականութեան յստակ ռազմավարութիւն: Նման ելքը Թուրքիային կը տանի իշխանութեան կորստի, դրան գումարւում է նաեւ քրտական գործօնը երկրի ներսում եւ քրտերի ծանր պայքարը ՏԱՀԵՇ-ի դէմ Թուրքիայի եւ Սիրիայի սահմանում:
Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը ի վիճակի է անցնել ցանկացած կողմ, որը կարող է տնտեսական օգուտ բերել Թուրքիային: Սխալ չի լինի, եթէ դիտարկենք Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը որպէս գործնապաշտ իշխանութիւն` հաշուի առնելով այն, որ եթէ իսլամական ալիքը ծնկի բերէր հին քայքայուած մենիշխանական վարչակարգերին Մերձաւոր Արեւելքում, Թուրքիան կարող էր յայտնուել անյարմար իրավիճակում Սիրիայի Ասատի հետ մերձեցման դէպքում: Այդուհանդերձ, գործնապաշտութիւնը նշանակում է իշխանութեան լուծում գտնելու կարողութիւնը` որեւէ արդիւնքի հասնելու համար` անկախ կողմերի միջեւ գաղափարական տարբերութիւններից: Ընդհակառակը, Թուրքիան զրկուեց գաղափարախօսութիւնից, բայց ոչ` տնտեսական օգուտներից: ԱԲԿ-ն սկսեց գնալ շահոյթի յետեւից «Արաբական գարուն»-ից յետոյ: Բացի այդ, Թուրքիան ձախողել է տարածաշրջանում` հիմնականում աչք փակելով արմատական իսլամականների սիրիական սահմանն անցնելու եւ ՏԱՀԵՇ-ի կողմից վերահսկուող տարածքներից դէպի Թուրքիա նաւթի բեռնատարների տեղափոխման վրայ: Տեղեկութիւն էր շրջանառւում, որ Էրտողանի որդի Պիլալն էր պատասխանատու ՏԱՀԵՇ-ի եւ այլ արմատական իսլամական խմբերի, ինչպէս, օրինակ, Ժապհաթ Նուսրայի հետ պիզնեսի համար: Այս լուրը ցնցեց Թուրքիան եւ ամբողջ աշխարհը, քանի որ ակնյայտ դարձաւ, որ Էրտողանն իրապէս նուիրուած չէ իսլամական գործին, ինչպէս ոմանք ակնկալում էին, եւ նրա ընտանիքի անդամները գիտէին միայն էժան գնով նաւթ գնել ՏԱՀԵՇ-ից Սիրիայում եւ Իրաքում: Այսպիսով, Էրտողանը ոչ միայն դաւաճանեց իր «զրոյական խնդիրների քաղաքականութեանը», այլեւ Մերձաւոր Արեւելքում իսլամական ընդլայնման ջատագովի կերպարին` չաջակցելով Սիրիայում ընդդիմութեանը եւ փոխարէնը հովանաւորելով գերտէրութիւնների կողմից մերժուած արմատական իսլամականներին:
Փաստացի, պահպանողականութիւնը եւ արմատականութիւնը Մերձաւոր Արեւելքում սկսել էին ամրապնդուել Իրաք ամերիկեան ներխուժումից յետոյ: Էրտողանը դա լաւ էր հասկացել եւ օգտագործեց այդ հնարաւորութիւնը` հանդէս գալով որպէս Մերձաւոր Արեւելքում մեղադրուող մուսուլմանների պաշտպան: Միեւնոյն ժամանակ Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը Իսլամ եղբայրներ խմբաւորում չէ, ինչպէս ոմանք համարում են այն: Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան ղեկավարները չեն օգտագործում իսլամական լեզուն իրենց ելոյթներում` չհաշուած Էրտողանի նշանաւոր ելոյթները, որտեղ նա բոլոր մուսուլմաններին անուանում է եղբայրներ եւ քոյրեր: Սակայն իրականում նրա ելոյթները չեն պարունակում իսլամական օրէնքի կամ Թուրքիայում շարիաթի իրականացման որեւէ տարր, ինչպէս այլ իսլամական երկրներում, որտեղ շարիաթը գործում է աշխարհիկ սահմանադրութեան հետ համատեղ, մասնաւորապէս հարաւարեւելեան երկրներում, ինչպիսիք են Մալեզիան եւ Ինտոնեզիան: Բացի այդ, մենք ականատես եղանք, թէ ինչպէ՛ս Էրտողանը վերջերս փակեց սահմանը Սիրիայից փախչող հազ35արաւոր սիւննիների առջեւ, Ռուսաստանի յարձակման պատճառով: Էրտողանն անձամբ որոշեց նաւերով Եւրոպա վտարել միլիոնաւոր փախստականների: Միւս կողմից, ուսումնասիրելով Իսլամ եղբայրներին Եգիպտոսում` տեսնում ենք, որ Մուրսիի կառավարութիւնը Եգիպտոսում գործարկեց իսլամական օրէնքը Մուպարաքի հեռացումից յետոյ: Նոյնիսկ աւելի՛ն, արմատական սալաֆիական կուսակցութիւնները ներկայացուեցին Եգիպտոսում Մուրսիի կառավարութեան ժամանակ:
Մենք պէտք է ընդունենք, որ իսլամականութիւնն աւելի ակնյայտ էր Թուրքիայում նախկինում` 90-ականների կէսերին, Ռեֆահ կուսակցութեան հետ դաշինքի ընթացքում, որն արտայայտում էր յստակ իսլամական դիրքորոշում իր քարիզմաթիք առաջնորդ Էրպաքանի գլխաւորութեամբ: Թուրքիան իր համակրանքն էր արտայայտում իսլամական երկրների նկատմամբ ոչ միայն Մերձաւոր Արեւելքում, այլ նաեւ հասել էր Մալեզիա եւ Ինտոնեզիա, որպէսզի ստեղծէր իսլամական միութիւն եւ համագործակցութիւն: Նոյնը չի կարելի ասել Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան դէպքում: Ընդհակառակը, Էրտողանը նոր յարաբերութիւններ էր հիմնել Ասատ որդու` Սիրիայի շիա փոքրամասնութեան նախագահի հետ պաշտօնական այցերի միջոցով` մինչեւ սիրիական քաղաքացիական պատերազմը: Փաստօրէն, Թուրքիայի նպատակն էր վերահսկել Մերձաւոր Արեւելքը իր հսկայ արդիւնաբերութեամբ, քանի որ այն աշխարհում հինգերորդ երկիրն է իր տնտեսութեամբ: Թուրքական արտադրանքը իր ազդեցութիւնն էր թողել սիրիական տեղական ընկերութիւնների եւ գործարանների վրայ` մատակարարելով սիրիականից աւելի էժան արտադրանք, եւ այս կախուածութիւնը թուրքական ապրանքներից ակնյայտ էր: Սիրիական շուկան չափազանց փոքր էր եւ կարողունակ չէր Թուրքիայի զանգուածային արդիւնաբերական համեմատութեամբ: Մի խօսքով, Թուրքիայի համար իսլամական հարցը սոսկ գործիք է` հսկայական տնտեսական առաւելութիւններ ձեռք բերելու համար:
Ներկայումս, սիրիական ճգնաժամի պայմաններում, Էրտողանը, ինչպէս եւ միւս բարձրաստիճան քաղաքական գործիչները Արեւմուտքում, կանխատեսում են, որ Ասատի վարչակարգը կը տապալուի մի քանի շաբաթուայ ընթացքում: Նա արագօրէն փոխեց Թուրքիայի քաղաքականութիւնը եւ դաւաճանեց իր պատեհապաշտական «զրոյական խնդիրների քաղաքականութեանը»` կանգնելով ապստամբների կողքին եւ հազարաւոր վրաններ տեղադրելով թուրքական սահմանի վրայ, մինչեւ որ ապստամբները կը զինուէին: Կարելի է ենթադրել, որ ԱԲԿ-ն իսլամական կուսակցութիւն է, եւ գաղափարապէս ճիշդ է Սիրիայում սիւննիական մեծամասնութեանը աջակցելը: Իրականում ԱԲԿ-ն սխալուեց Ասատի իշխանութեան եւ նրա` ժիհատականների դէմ նրա պայքարի դիմացկունութեան հարցում: Էրտողանը չէր ցանկանում մեկուսացուած լինել նոր Մերձաւոր Արեւելքում Ասատից յետոյ իշխանութեան բաժանման գործընթացից:
Տնտեսական շահի պատճառով էր, որ Էրտողանը փոխեց իր քաղաքականութիւնը, եւ սկսեց բացել սահմանը ժիհատականների առջեւ` Սիրիա մտնելու համար, քանի որ նա մտածում էր, որ կ՛ունենայ աւելի շատ հնարաւորութիւններ նոր սիւննիական իշխանութեան, քան շիա փոքրամասնութեան դէպքում` գործարարութեամբ զբաղուելու տեսանկիւնից: Աւելի՛ն. Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնը չունի համակրանք սիւննի արաբների նկատմամբ, սակայն մտադիր է թեքուել գերիշխող ուժի կողմը, որը հետագայում գերակայութիւն կ՛ունենայ, ինչը կարող է խթանել Սիրիայում թուրքական ներդրումները բազմաթիւ ոլորտներում, Ասատի վարչակարգի տապալումից յետոյ:
Ցաւօք, Թուրքիան ձեռք է բերել հնարաւորութիւն մուտք գործելու արեւելեան Սիրիայի նաւթահանքեր, որտեղ տեղակայուած է ՏԱՀԵՇ-ը: Նրանք նաւթի տակառներն էժան գնով տեղափոխում են Թուրքիա եւ դրա դիմաց ստանում են զէնք: Այս գայթակղութիւնը յայտնի դարձաւ, երբ թուրք յայտնի լրագրող Ճան Տիւնտարը տարածեց մի տեսանիւթ, որտեղ հսկայ բեռնատարներն անցնում էին թուրքական սահմանը դէպի Սիրիա` հետախուզութեան հսկողութեամբ: Այսպիսով, ինչպէս արդէն նշեցի, գործնապաշտութիւնը այս դէպքում տեղին չէ ոչ միայն այն պատճառով, որ Թուրքիան այժմ գաղափարախօսութեան պակաս ունի, այլ նաեւ, որ երբ դուք հատում էք կարմիր գիծը, գործնապաշտութիւնը կորցնում է իր դրական իմաստը: Հարեւան երկրի նախագահին տապալելու համար ժիհատականների հետ համագործակցութիւնն ինքնին նշանակում է, որ դուք պատերազմական վիճակում էք, եթէ նոյնիսկ չէք ուղարկում ձեր զօրքերը մարտի դաշտ: Կարծում եմ, որ սա է սրել պատերազմը Թուրքիայում եւ վստահեցնում եմ, որ դրա գլխաւոր պատասխանատուն ոչ այլ ոք է, եթէ ոչ` հէնց Էրտողանը:
Եզրակացութիւն
Թուրքիային չեն հասկացել երկու ճամբարներում էլ: Ոմանք դիտարկում են Թուրքիայի նոր դերակատարութիւնը տարածաշրջանում որպէս վերադարձ արմատներին եւ նորօսմանականութիւն: Միւսները քննադատում են Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան առաջնորդներին որպէս բռնապետների:
Այս երկու մօտեցումները մասնակիօրէն ճիշդ են, եթէ մենք փորձում ենք հասկանալ Թուրքիային մեր ներկայ ժամանակում: Ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ Թուրքիան խոցելի է աւելի, քան երբեւէ` իր ժամանակակից պատմութեան ընթացքում: Թուրքերը հոգեբանօրէն ճնշուած են, քանի որ մօտ ապագան անորոշ է, եւ Թուրքիան չունի յստակ տեսլական կամ քաղաքականութիւն տարածաշրջանում, եւ մասնաւորապէս` Սիրիայում: Այս յօդուածում ցոյց տուեցինք ճգնաժամը, որի առջեւ կանգնած է Թուրքիան գաղափարախօսութեան բացակայութեան պատճառով, լինի դա իսլամական, ազատական կամ ազգայնական: Թուրքիան Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան օրօք Սիրիայի հետ առեւտրի միջոցով եւ «զրոյական խնդիրների քաղաքականութեամբ» հսկայական եկամուտներ ստանալու ճանապարհին էր: Ներկայումս Թուրքիան կորցրել է աշխատատեղեր եւ զանգուածային եկամուտներ` Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում: Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան նման գաղափարախօսութիւնից զուրկ իշխանութիւնը հարեւան երկրների հետ յարաբերութիւններում մտածելու է միայն շահոյթի մասին: Փաստացի, Թուրքիան ո՛չ դէմ է Ասատին, ո՛չ էլ կողմ սիւննի ժիհատականներին: Թուրքիան եղել է պատմութեան մէջ լաւագոյն խուսանաւում կատարողներից մէկը: Էրտողանն առաջինը կը լինի, որ կը սեղմի Ասատի ձեռքը, եթէ գերտէրութիւնները պնդեն, որ Ասատը մնալու է իշխանութեան ղեկին: Շրջանակը սեղմւում է Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան համար, եւ Թուրքիան կը կանգնի ճգնաժամի առաջ, եթէ շարունակի տանել երկիրը պատերազմի: Շրջանակը սեղմւում է Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան շուրջ, եւ Էրտողանը պատրաստւում է բռնապետութիւն յայտարարել:
Մերձաւոր Արեւելքն Ու Առաջացած Երկբեւեռ Միջազգային Համակարգը (Մաս 1)
Սիրիայի 7 տարի տեւած արիւնալի պատերազմը, կարելի է ասել, մօտենում է իր աւարտին: Երկիրը գտնւում է կիսաւեր վիճակում` կէս միլիոնից աւել զոհ, աշխարհով մէկ ցրուած փախստականներ, սակայն ընդդիմութեանն ու նրանց աջակցող զինեալ իսլամականներին չյաջողուեց հասնել իրենց գերնպատակին` ստեղծել իսլամական պետութիւն: Սիրիայի նախագահ Ասատի վարչակարգը հաստատուն կերպով շարունակում է ղեկավարել երկիրը, եւ պետական հաստատութիւնները գտնւում են նրա հսկողութեան տակ: Ինչպէս բոլոր արիւնալի պատերազմներում, հիմնականում ժողովուրդն է տուժում, սակայն այս պարագայում պատկերն աւելի յուզիչ էր, քան` տարածաշրջանի նախկին պատերազմները: Աւելի՛ն. կարծիք կայ, որ սիրիական պատերազմը ամենաաղէտալի պատերազմն է Բ. Համաշխարհային պատերազմից ի վեր թէ՛ մարդկային, թէ՛ նիւթական վնասներով: Պատերազմի ամբողջ ընթացքում տեղի ունեցան ուժերի վերադասաւորումներ, որը փոխեց պատերազմի ամբողջ ընթացքը: Օրինակ, Թուրքիան եւ Քաթարը, որոնք պատերազմն անգամ չսկսած պահանջում էին Ասատի հրաժարականը, սակայն ժամանակի ընթացքում այս երկու երկրները որդեգրեցին այլ քաղաքականութիւն եւ սկսեցին հանդէս չգալ բացայայտ հակաասատական քաղաքականութեամբ: Սիրիական պատերազմը ցոյց տուեց, որ աշխարհը միաբեւեռ համակարգից տեղափոխւում է երկբեւեռի, այս նոր ստեղծուած առանցքում գերիշխում են բացառապէս ազգային արժէքների վրայ հիմնուած պետութիւնները: Այս յօդուածաշարով փորձելու եմ ցոյց տալ տարածաշրջանի եւ միջազգային ուժերի ներկայ քաղաքականութիւնը Մերձաւոր Արեւելքում` Սիրիայի պատերազմից սկսած: Յստակ պատկերացում կազմելու համար անհրաժեշտ է առանձին-առանձին անդրադառնալ այն երկրներին, որոնք առնչութիւն են ունեցել եւ դեռ ունեն Սիրիայի պատերազմի հետ:
Սիրիա
Սիրիայի պատերազմը կարող ենք բնութագրել որպէս ամենաանկանխատեսելի պատերազմներից մէկը` հաշուի առնելով երկրի 40 տարուայ անցնցում, փոքր քայլերով զարգացման մոտելը: Պաշշար Ասատը յաջորդելով հօրը` եկաւ իշխանութեան աւելի հանդուրժողական կարգախօսներով, մասնաւորապէս` կրօնական հարցերում եւ խոստացաւ արդիականացնել երկիրը բոլոր բնագաւառներում: Նրա 10 տարուայ պաշտօնավարման ընթացքում իրականութիւն դարձան նրա ոչ բոլոր խոստումները: Երկրի քաղաքական միջավայրում էական ոչինչ չփոխուեց, երկիրը մնաց միակուսակցական` նկատի առնելով արտաքին մարտահրաւէրները: Սակայն, զարգացման առումով, թէեւ գիւղերում շատ խնդիրներ մնացին օդում, բայց հիմնական քաղաքները մեծ թռիչք արձանագրեցին: Տնտեսութիւնը սկսեց զարգանալ, առեւտուրն արտաքին աշխարհի հետ անհամեմատ դիւրացաւ, բացուեցին ազատ համալսարաններ, հիմնուեցին մասնաւոր հիւրանոցներ եւ միջազգային դրամատներ: Հեռահաղորդակցման ընկերութիւնները կարողացան շատ արագ միջազգային չափանիշներին համապատասխան ծառայութիւններ մատուցել մատչելի գներով եւ այլն: Պետական աշխատավարձերը եւ թոշակներն անհամեմատ բարձրացուեցին, շինարարութիւնը սկսել էր նոր թափ ստանալ: Այս գրանցուած յաջողութիւնները չներուեցին, եւ յանկարծակի «Արաբական գարուն» կոչուած ալիքը հասաւ Սիրիա եւ 80-ական թուականներից մշակուած ծրագիրը դարձաւ իրականութիւն, որը աւերեց Սիրիան, մասնաւորապէս` պատմական շրջանները, որպէսզի Իսրայէլը մնայ միակ հին քաղաքակրթութիւնը Մերձաւոր Արեւելքում: Վերը նշուած 80-ականների ծրագիրը յայտնի է որպէս սիոնական գործիչ «Եինոնի ծրագիր», որը անհրաժեշտ էր համարում մասնատել Մերձաւոր Արեւելքի երկրները, որպէսզի Իսրայէլը անվտանգ գոյատեւի:
Ըստ նրա, Սիրիան պէտք էր բաժանել մի քանի փոքր երկրների` ալեւիական պետութիւն (ծովափնեայ), սիւննիական պետութիւն (հիւսիսում), սիւննիական պետութիւն (մայրաքաղաքի շրջան, հակադիր հիւսիսին) եւ տիւրզիական պետութիւն (հարաւում): Վերոնշեալ ծրագիրը մեր ժամանակներում առաջ քաշեց Միացեալ Նահանգների արտաքին գործերի նախկին նախարար Քոնտոլիզա Ռայսը եւ յայտնի դարձաւ որպէս «Նոր Մերձաւոր Արեւելք»-ի տեսութիւն: Միացեալ Նահանգների Իրաք ներխուժումը տեղի ունեցաւ այս խորապատկերին` նորից բզկտել Իրաքը եւ բաժանել երկիրը ըստ կրօնական դաւանանքի: Ռայսի ծրագիրն աւելի ընդարձակ էր, որն իր մէջ ներառում էր նաեւ Թուրքիան, որտեղ ստեղծուելու էր Քիւրտիստան` Արեւմտեան Հայաստանի հաշուին, Իրաքից, Սիրիայից եւ Իրանից նոյնպէս հողեր միացնելով Քիւրտիստանին:
Գալով ներկային` յստակ կարող ենք նշել, որ այս ծրագիրն իրականութիւն չդարձաւ հիմնականում այն պատճառով, որ Սիրիան զուտ արաբական երկիր համարելը մեծագոյն սխալ կը լինի` հաշուի առնելով նրա բազմադարեայ պատմութիւնը: Այն գոյութիւն է ունեցել նախքան արաբների ծագումը: Սիրիան քրիստոնէութեան հիմնական սիւներից է հանդիսանում, իր ստեղծման օրից եւ մինչ օրս կանգուն են քրիստոնէական սրբավայրերն ու նրանց շուրջ հաւաքուողները: Անտարակոյս այդ հազարամեայ մշակոյթը ներծծուած է Սիրիայի ժողովրդի մէջ` անկախ կրօնական պատկանելիութիւնից եւ դաւանանքից: Այժմեան Սիրիայի ժողովուրդը տասնամեակներից ի վեր վայելում է աշխարհիկ կեանքը եւ հանդուրժող է տարբերուողների նկատմամբ, նոյնիսկ սիւննի իսլամների մեծ մասը պարտաճանաչ չէ իսլամական պարտաւորութիւնների հանդէպ: Յաճախ կարելի է հանդիպել մի ընտանիքում քոյրերի, որոնց ոչ բոլորն են կրում գլխաշոր, տղամարդկանցից ոչ բոլորն են յաճախում մզկիթ, եւ շատերը օգտագործում են ալքոհոլային խմիչքներ, որոնք ազատօրէն վաճառւում են խանութներում:
Այսինքն, հակառակ որ գոյութիւն ունի սիւննի պահպանողականութիւն Հալէպում եւ Համայում, սակայն մեծամասնութիւնը հանդուրժող է, ընտելացող ու շփուող Սիրիայում տարբեր ազգերի եւ կրօնների ներկայացուցիչների հետ: Սիրիայի դէմ պատերազմ մղողները չհասկացան այն նրբութիւնը, որ Սիրիայի տարածքում անկարելի է ստեղծել ժողովրդի մեծամասնութեան կամքին հակառակ իսլամական պետութիւն, որը ցանկութիւն ունի յետհայեացք նետել ու վերադառնալ այն կեանքին, որը գոյութիւն ունէր Մոհամետ մարգարէի ժամանակ Արաբիայում, սրա վառ ապացոյցը այն տեսարաններն են, որտեղ քաղաքացիները փախչում էին այն տարածքներից, որտեղ իսլամականները հիմնել էին իրենց պատկերացրած փոքր պետութիւնները` Ռաքքայում եւ Արեւելեան Ղութայում:
Մարդկանց այդ վայրերում պահում էին ստիպողաբար եւ ենթարկում էին իրենց անմարդկային օրէնքներին: Երկրորդ կարեւոր հանգամանքը ազգային արժէքների գոյութիւնն է, որն ունի խորը արմատներ` սկսած Օսմանեան կայսրութեան դէմ ազատագրական պայքարներից մինչեւ մեր օրերը: Հայր Ասատի ժամանակաշրջանից դրուեց Իսրայէլի դէմ պայքարի սկիզբը` փորձ անելով միաւորել ամբողջ արաբական աշխարհը, որն առաջացրեց մեծ ոգեւորութիւն: Աւելի՛ն. Եգիպտոսի նախագահ Ապտել Նասէրի ազգային քաղաքականութիւնը միացրեց այս երկու երկրները` Իսրայէլի եւ Միացեալ Նահանգների քաղաքականութեան դէմ, Սառը պատերազմի ժամանակաշրջանում: Ապտել Նասէրը մինչ օրս արաբական աշխարհում ամենայիշատակուած քաղաքական գործիչն է: Պատմութիւնը ցոյց տուեց, որ Սիրիայի ժողովուրդն ունի ազգային գիտակցութիւն, եւ նա կարողացաւ ըմբռնել, թէ Միացեալ Նահանգները ինչպիսի՛ տրամադրութիւններ ունեն Մերձաւոր Արեւելքում: Այս ամբողջ բացատրութիւնը համարեցի կարեւոր, որպէսզի յստակ լինի, թէ ինչո՛ւ ժողովրդի մեծ մասը չմիացաւ ընդդիմութեանը, որի արդիւնքում էլ ընդդիմութիւնը մնաց մենակ` ծայրամասերի բնակչութեան անգրագէտ զանգուածների հետ, որոնք էլ պատճառ դարձան այս արիւնալի պատերազմին` հաւատալով, որ զինեալ իսլամականները եկել են Աստծոյ կողմից` նրանց փրկելու: Այժմ Սիրիան կիսաւեր վիճակում է, կան շրջաններ, որտեղ շինութիւններն ամբողջապէս հաւասարուել են գետնին, սակայն շրջաններ էլ կան, որտեղ կեանքը ընթանում է այնպէս, ասես ոչ մի պատերազմ էլ տեղի չի ունեցել, եւ ժողովուրդը շարունակում է ապրել իր առօրեայ կեանքով: Ճիշդ է` Սիրիան տասնամեակներ յետ գլորուեց եւ հարցական է, թէ ե՛րբ կը կարողանայ նորից հասնել իր փառքին, սակայն մեծ հաշուով ես համարում եմ, որ Սիրիան յաղթած դուրս եկաւ այս կործանիչ պատերազմից` պահելով տարածքային ամբողջականութիւնն ու ժողովրդի մեծամասնութեան կողմից ընտրուած իշխանութիւնը: Արդէն յստակ է, որ ուահապական իսլամական մոտելը, որը պարտադրւում էր Սիրիային, տանուլ տուեց: Այս պատերազմով տեղի ունեցան միջազգային ուժերի վերադասաւորումներ. Սիրիայի տարածաշրջանային եւ միջազգային դաշնակիցները` Իրանը, Ռուսաստանը եւ Չինաստանը փոխեցին աշխարհի միաբեւեռ ընթացքը, եւ միջազգային յարաբերութիւններում ստեղծուեց երկբեւեռ համակարգ:
Սիրիայի պատերազմի անկանխատեսելիութիւնն ու ընթացքը շփոթման մէջ գցեց նոյնիսկ տարածաշրջանին քաջածանօթ մասնագէտներին ու վերլուծաբաններին, սակայն Իրանի եւ Ռուսաստանի ռազմական ներգրաւուածութեամբ յստակ դարձաւ, որ այս երկու ուժերն այլեւս չեն հանդուրժելու Միացեալ Նահանգների եւ նրանց դաշնակիցների ծաւալապաշտական քաղաքականութիւնը: Աւելի՛ն. այս պատերազմի բռնկման պատճառով ստեղծուեց ոչ թէ միայն երկբեւեռ միջազգային համակարգ, այլ` ազգային գաղափարախօսութեամբ օժտուած երկրների (Սիրիա, Ռուսաստանի Դաշնութիւն, Իրան, Չինաստան) միախմբում: Այս առանցքին միանալու են Երրորդ աշխարհի այն պետութիւնները, որոնք ճնշուած են Միացեալ Նահանգների եւ նրանց դաշնակիցների կողմից: Յաջորդ յօդուածում անդրադառնալու եմ վերոյիշեալ առանցքի երկրների քաղաքականութեանը` Սիրիայի պատերազմի համապատկերում:
Չինական երազը և Հայաստանը (մաս 4)
Մեր նախորդ հոդվածներում անդրադարձել ենք այն հարցին, որ Չինաստանը 70-ականներից իր առջև դրել է զարգացման պլան՝ դառնալ աշխարհի առաջատար երկի: Նախատեսված է այդ ծրագիրն ավարտի հասցնել մինչև 2049 թվականը: Այժմ Չինաստանը հանդիսանում է աշխարհի երկրորդ տնտեսապես հզոր երկիրը: Դա է պատճառը, որ Չինաստանն առաջ քաշեց նոր մետաքսի ճանապարհի գաղափարը, որի նպատակն է աշխարհին որակյալ ապրանք տալ մատչելի գներով, իսկ Եվրոպայից էլ ներմուծել նոր տեխնոլոգիաների համար անհրաժեշտ միջոցներ՝ տնտեսությունն ավելի նորարարական դարձնելու համար:
Հին մետաքսի ճանապարհի շահագործման ժամանակ ուշագրավ է եղել հայերի դերն ու Վանի դիրքը՝ որպես Արևելքի ու Արևմուտքի միջև կայացած մեծ առևտուրը կապող օղակ: Հայ առևտրականները զգալի դերակատարություն են ունեցել Հայաստանից արևելք գտնվող երկրներում, մասնավորապես՝ Հնդկաստան,Պարսկաստան , Մերձավոր Արևելք ուղղություններում: Այդ ժամանակաշրջանում օտարների մուտքն արգելված է եղել Չինաստան,քանի որ օտար ազգերին նրանք համարել են բարբարոսներ, բայց հայ առևտրականներն անարգել մուտք են գործել Տիբեթ և միայն նրանց է թույլատրվել մտնել Չինաստան: Սակայն, սխալ կլինի, եթե այս երևույթը գնահատենք միայն որպես զուտ տնտեսական շահ: Այս ճանապարհորդությունների ընթացքում մարդկային շփումն ու մշակութային փոխանակումներն, իմ կարծիքով, ավելի արդյունավետ էին, քան զուտ նյութական շահը: Գաղտնիք չէ, որ այդ ընթացքում աշխարհում զարգացում ապրեց նկարչությունը, գրականությունը, փիլիսոփայությունն ու մանրանկարչությունը: Օրինակ՝ Չինական հանդերձանքը ծանոթ և հարգի է եղել միջնադարյան Հայաստանում: Հայերը Չինաստանի Հարբին քաղաքում 20-րդ դարի սկզբին լուրջ ներկայություն են ունեցել՝ հիմնականում զբաղվել են առևտրով և գինու արտադրությամբ: Համայնքը եղել է բավականին կազմակերպված, գործել է հայկական եկեղեցի: Մինչ օրս գործող Թաթոս անունը կրող ճաշարանն էլ հիմնադրվել է հայ խոհարարի կողմից: Այն գտնվում է քաղաքի սրտում և համարվում է զբոսաշրջիկների ամենասիրելի վայրերից մեկը: Այժմ Գոանգջո քաղաքում կա աշխույժ հայ համայնք, որի համախմբված գործունեությունը հեռավոր Արևելքում խոստումնալից է:
Հայաստանի և Չինաստանի ժողովուրդները մինչ օրս շարունակում են խրախուսել ազգային հիմքի վրա ստեղծված սոցիալ-քաղաքական համակարգը, որտեղ ազգային արժեքներն ու ընտանեկան ավանդույթները հիմնական դերն են կատարում թե առօրյա, թե քաղաքական կյանքում: Այս հիմքն է պատճառը, որ հայերն ու չինացիներն իրենց շփումներում կարողանում են միմյանց հեշտ հասկանալ:
Հայաստան-Չինաստան արդի հարաբերությունները պաշտոնապես սկսել են 1991 թվականից և այժմ զարգացում են ապրում՝ մասնավորապես տնտեսության, ռազմական, կրթական և գիտական ոլորտներում: Երկու երկրների միջև կնքված պայմանագրերն ու համաձայնագրերը վերաբերում են տարբեր ոլորտների. հեշտացվել է ներմուծման և արտահանման պայմանները: Այժմ Չինաստանը հանդիսանում է Հայաստանի երկրորդ տնտեսական գործընկերը՝ զիջելով Ռուսաստանին: ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը, Չինաստանի վերընտրված նախագահ Սի Ջինփինգին շնորհավորելիս, կարևորել է հայ-չինական բարեկամական ավանդական հարաբերությունների հետևողական ամրապնդումը, արդյունավետ համագործակցությունը միջազգային ասպարեզում, որը բխում է երկու բարեկամ ժողովուրդների կենսական շահերից:
Չինաստանը կարևորում է Հայաստանի դերը «մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնություններում և գնահատում երկու եղբայրական ժողովուրդների ինչպես անցյալում, այնպես էլ ներկայում ունեցած ավանդը: Այս հոդվածում գնահատական կտրվի այն իրողություններին, որոնք առնչվում են մեզ և տարածաշրջանային առումով մեր առջև ծառացած մարտահրավերներին:
Հայաստանն իր դիրքով կարևոր երկիր է, Արևելքը Արևմուտքին կապող օղակ, տարանցիկ երկիր (Իրան-Հայաստան-Վրաստան-Եվրոպա): Զուտ տնտեսական առումով Հայաստանի համար սա բացառիկ հնարավորություն է ոչ միայն ներքին ապրանքները ներմուծելու, այլ նաև արտահանելու համար թե՛ Արևելք և թե՛ Արևմուտք: Չինական ծրագիրը չի սահմանափակվելու միայն տարանցիկ առևտրով, չինացիները կատարելու են ներդրումներ այն երկրներում, որոնք ընդգրկված են վերոնշյալ ծրագրում: Օրինակ՝ վերջերս չինական կողմը պատրաստակամություն է հայտնել հիմնելու հանքային ջրի գործարան Հայաստանում: Չինացիների տեսանկյունից, երկրի կարևոր դիրքից բացի, անհրաժեշտ է, որ այդ երկիրը լինի նաև վստահելի գործընկեր և, միևնույն ժամանակ, խաղաղ ու անվտանգ, այդ իսկ պատճառով Չինաստանը նոր դեսպանություն է կառուցում Հայաստանում, որը լինելու է ամենամեծը տարածաշրջանում: Չինաստանում էլ՝ Նինգբո քաղաքում, բացվել է առևտրաարդյունաբերության պալատի ներկայացուցչություն: Երևանում հիմնվել է Շանհայան ակումբ, որի նպատակն է զարգացնել հայ և չինացի առևտրականների կապերը:
Նկատի ունենալով թե մեր տարածաշրջանում, թե աշխարհում լարված իրավիճակը՝ քաղաքական առումով սա շատ ավելի կարևոր է : Պետք է փաստել, որ Հայաստանն իր անվտանգությունն ապահովելու համար պետք է վերանայի արտաքին քաղաքականությունը: Հայաստանն անկախությունից ի վեր փայլուն կերպով կարողացել է պահել հավասարակշռությունը՝ ՌԴ-ի և ԱՄՆ-ի հետ ունենալով լավ հարաբերություններ, որը հայտնի է որպես բալանսավորման քաղաքականություն, սակայն ՌԴ-ի հզորացմամբ ԱՄՆ-ն աստիճանաբար սկսեց վարել հակադրվելու քաղաքականություն և չի հանդուրժում երկբևեռ աշխարհի ձևավորումը , որի գոյությունը հստակ դրվեց Սիրիայի պատերազմով: Այդ արյունալի պատերազմում ՌԴ-ն ու Չինաստանը հանդես են գալիս նույն բլոկում, որը սատարում է երրորդ աշխարհի արաբական երկրներին, որոնք իրենց գոյությունն են պաշտպանում ԱՄՆ դաշնակից Իսրայելի սադրանքներից: ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհրդում Չինաստանը Սիրիայի հարցին վերաբերող բոլոր այն օրենքների դեմ, որոնք ուղղված են Սիրիայի վարչակազմը զենքով հեռացնելուն, վետո է դրել: Նա կողմ է խաղաղ բանակցությունների միջոցով խնդրի լուծմանը: Ի դեպ, Չինաստանը նույն վերաբերմունքն ունի Արցախյան հիմնախնդրի վերաբերյալ, այսինքն՝ Չինաստանը կողմ է Արցախյան հիմնահարցի խաղաղ բանակցային գործընթացի միջոցով լուծմանը:
Վերադառնալով ԱՄՆ-ի ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությանը՝ պետք է նշել, որ ԱՄՆ-ն ոչ միայն առճակատման է գնում Ռուսաստանի դեմ, այլ վերջերս հարաբերությունները վատթարացրել է նաև Չինաստանի հետ՝ դնելով մեծ հարկեր չինական ապրանքների վրա: Չինաստանը շատ արագ հակադարձեց դրան՝ բարձրացնելով ԱՄՆ-ից եկող ապրանքների հարկերը: Սա զուտ տնտեսական խնդիր չէ, այլ քաղաքական առճակատման սկիզբ է, և Չինաստանի պատասխանն, ուղղված Թրամփի որոշմանը, հասկացնել է տալիս, որ Չինաստանը կարող է պատասխան տալ յուրաքանչյուր ամերիկյան ճնշմանը: Ավելին՝ Ռուսաստանն ու Չինաստանն արդեն պայմանավորվել են իրենց միջև առևտուրն իրականացնել ազգային դրամով, այսինքն՝ նրանց առևտրի շրջանակներից դուրս է գալու ԱՄՆ դրամի շրջանառությունը: Վերադառնալով մեր տարածաշրջան՝ պետք է փաստենք, որ բոլորի հետ լավ հարաբերություն ունենալն այս իրավիճակում անբավարար է: Միևնույն ժամանակ սխալ և վտանգավոր կլինի կտրուկ կերպով գերհզորներից մեկի կողմը թեքվելը՝ հաշվի առնելով Արցախյան հիմնահարցը, սակայն Չինաստանի հետ հարաբերությունները զարգացնելը մեզթույլ կտա զոհ չդառնալ ԱՄՆ- Ռուսաստան գզվրտոցի արդյունքում: Անհրաժեշտ է նրանց հետ լավ հարաբերությունները շարունակելով, բայց նաև ամրապնդել Ասիայի գիգանտի հետ մեր կապերը՝ հաշվի առնելով վերջինիս առաջ քաշած «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությունը, որի իրականացման համար առաջնային է Իրանի հետ լավ հարաբերությունների շարունակականությունը՝ հյուսիս-հարավ ճանապարհի և Հայաստան-Իրան երկաթգծի ծրագրերը կյանքի կոչելու նպատակով, քանի որ հիմնականում այս ճանապարհներով է տեղի ունենալու «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությունը:
Ինչպես վերևում նշեցինք՝ Չինաստանն ու Ռուսաստանը հայտնվել են նույն բլոկում՝ միասնաբար դիմակայում են ԱՄՆ կողմից ստեղծված սպառնալիքներին, սակայն հարկ եմ համարում նշել, որ Չինաստանն ինքնուրույն խաղացող է և, ինչպես տեսնում ենք, մշակել է ապագա աշխարհի հետ առնչվելու կանոնները: Չինացի դիվանագետները բազմիցս նշել են հայ և չինացի ժողովուրդների դարեր տևող բարեկամական հարաբերությունների մասին: Չինաստանի համար մեր տարածաշրջանում այժմ մեծագույն խնդիր է Թուրքիային չեզոքացնելը, որովհետև Թուրքիան ապաստան է տվել ավելի քանի 250 հազար ույղուր թուրքերի, որոնք Թուրքիայի փողոցներում Չինաստանի դեմ ցույցերով են հանդես գալիս և վատթարացնում Չինաստան-Թուրքիա հարաբերությունները (ույղուրները թուրքական ծագում ունեցող Սինջիանգ նահանգում են ապրում): Ներկայիս Թուրքիան մեծ ցանկություն ունի աշխարհի իսլամական ժողովուրդների պաշտպանը լինելու. ըստ սիրիական պաշտոնական տվյալների՝ 500 ույղուր կռվում են իսլամիստների կազմում՝ ընդդեմ սիրիական բանակի, որոնք ենթադրվում է մարզվել են Թուրքիայում: Նրանց հետդարձը Չինաստան մեծ վտանգ է անվտանգության համար, այդ իսկ պատճառով Չինաստանը ցանկանում է ուժեղացնել Հայաստանը՝ Թուրքիային հակազդելու համար, ինչպես նաև պանթյուրքիզմի դեմ պայքարելու համար, որը, ըստ Թուրքիայի երազանքի, պետք է ձգվի Թուրքիայից մինչև Սինջիանգ: Այս ամենով հանդերջ մենք եզրահանգում ենք, որ Չինտասնաը մեր բնական դաշնակիցն է:
զարմացնում է նրանց վրդովումքն՝ ուղղված Էրդողանին, որին մեղադրում են Սինջիանգի ույղուրներին Չինաստանի դեմ հրահրելու մեջ: Նրանք նախկինում խուսափում էին այսպիսի խոսակցություններից, այժմ իրադրությունը փոխվել է, և նրանք չափազանց լարված են Թուրքիայի նկատմամբ: Հայաստանը պետք է առավելագույնս օգտվի այս առիթից և խորացնի համագործակցությունը Չինաստանի հետ՝ ելնելով մեր ազգային շահերից:
Վերջին տարիներին Հայաստանն ու Չինաստանը հարաբերություններ են զարգացնում նաև ռազմական բնագավառում: 2017 թվականին ՀՀ ՊՆ Վիգեն Սարգսյանը պաշտոնական այց կատարեց Չինաստան և դա շրջադարձային էր այն առումով, որ ՀՀ զինված ուժերին հատկացվեց 10 մլն յուանի չափով օգնություն և սխեմա՝ չինական տեխնելոգիաների միջոցով հայկական արտադրության զարգացած զենք ստեղծելու համար: Հայաստանում տեղի են ունեցել պաշտպանական ոլորտի հայ և չինացի ռազմական մասնագետների քննարկումներ: Հարաբերություններն այս բնագավառում զարգանալու են, և զարմանալի չի լինի, եթե մոտ ապագայում սկսվեն հայ-չինական զորավարժություններ:
Կրթական բնագավառում տեսանելի է հայ պատանիների հետաքրքրությունը չինական լեզվի նկատմամբ: Հայաստանում գործում է Կոնֆուցիոս ինստիտուտը, որը համարվում է չինարեն լեզվի դպորցների ցանցերից լավագույններից մեկն աշխարհում: Երևանում սլավոնական համալսարանում չինարեն լեզվի ամբիոն կա: Ներկայումս Երևանում կառուցվում է չինական դպրոց, որը նախատեսված է սկսնակ դպրոցականների համար: Այս դպրոցը տարածաշրջանում լինելու է ամենամեծ չինական ուսումնական հաստատությունը: Չինաստանում աճում է հայ ուսանողների թիվը. այնտեղ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում ունենք հայերեն դասավանդող մասնագետներ, ովքեր առավելագույնս տիրապետում են չինարենին: Գիտական ասպարեզում նույնպես կապերը զարգանում են և ստեղծվում է գիտնականների յուրահատուկ մթնոլորտ: ՀՀ ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտը 2017 թվականին Պեկինում մասնակցեց «Մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» և «Հայաստանի զարգացումը» թեմայով գիտաժողովին: Չինացի գիտնականների հետաքրքրությունը Հայաստանի հանդեպ մեծ էր՝ լինի պատմական, թե ներկային վերաբերող հարցերում: Հայաստանում լույս է տեսել երկու կարևորագույն «Կոնֆուցիոսի զրույցները» և Սոն Ցզիի «Ստրատեգիայի արվեստը» աշխատությունները՝ հայերենով:
Զբոսաշրջության բնագավառում նշմարելի է չինացիների ներկայությունը Հայաստանում և դատելով Հայաստանի նկատմամբ նրանց դրական կարծիքից՝ այն ավելի զարգանալու տենդենց ունի: Չինացի զբոսաշրջիկները գնահատում են հին մշակույթ ու պատմություն ունեցող երկրները և հարգանքով են մոտենում այդ երկրին ու ժողովրդին՝ անկախ երկրի չափից ու դիրքից, այդ իսկ պատճառով նրանք գնահատանքով են մոտենում, երբ այցելում են պատմական վայրեր: Միևնույն ժամանակ, անհրաժեշտ է խրախուսել հայաստանցի զբոսաշրջիկներին, որ այցելեն Չինաստան, մանավանդ՝ գերզարգացած քաղաքներ, ինչպիսիք են Պեկինը, Շանհայը, Գուանգջոն, Շենգջենը և Հանգջոն:
Այս հոդվածով ցույց տվեցինք հայ-չինական հարաբերությունների կարևորությունը այս արագ փոփոխվող ժամանակաշրջանում: Մեր տարածաշրջանում բարձրանում է պատերազմենրի վտանգը՝ հաշվի առնելով Ադրբեջանի ագրեսիան, ԱՄՆ-ի հարձակողական հռետորիկան Իրանի, Ռուսաստանի և, ավելի մեղմ, Չինաստանի դեմ , Հայաստանը չի կարող անմասն մնալ տարածաշրջանում պատերազմների վտանգից, այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է ավելի խորացնել հարաբերությունները այնպիսի պետությունների հետ, որոնք գնահատում են Հայաստանի դերը տարածաշրջանում: Հայաստանի համար տնտեսության զարգացումը գերխնդիր է, որպեսզի կարողանա դիմակայել Ադրբեջանի սադրանքներին, զարգանալ առանց զիջելու, բարելավել ժողովրդի կենսամակարդակը, արդիականացնել երկիրն առհասարակ: Այս պահին «Մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությունը լավագույն տարբերակն է զարգացող երկրների համար, որն ուղղված է փոխշահավետ հարաբերություններ կառուցելուն: Լավագույնն է այն իմաստով, որ մի կողմում ծերացած Եվրոպան է՝ փախստականների խնդիրներով տարված, մյուս կողմում՝ Ռուսաստանը պատժամիջոցների շեմին, իսկ Չինաստանը թարմ խաղացող է միջազգային ասպարեզում, որի զարգացումը կանխելը մեծ ուժ է պահանջում:
Արարատ Կոստանյան
Չինական երազը և Հայաստանը (մաս 3)
Նախքան «մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության և Հայաստանի կապին անդրադառնալը, հարկ է անդրադառնալ Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առջև ծառացած խնդիրներին: Հայաստանն անկախացումից ի վեր որդեգրել է բոլոր կողմերի հետ փոխշահավետ արտաքին քաղաքականություն իրականացնելը՝ զերծ մնալով որևէ գերտերության արբանյակը հանդիսանալուց։ Դրա բացատարությունն այն է, որ Հայաստանի առջև եղել են լուրջ մարտահրավերներ՝ ԽՍՀՄ փլուզում, երկրաշարժ և պարտադրված պատերազմ: Այդ պայմաններում խոհեմ չէր լինի միջազգային ասպարեզում սատարել մի կողմին և դեմ դուրս գալ մյուսին՝ խոսքը վերաբերում է ԱՄՆ-Ռուսաստան սառը պատերազմի ժամանակաշրջանին: Այժմ, երբ Հայաստանն արդեն կայացած պետություն է և լեռնային Արցախն՝ ազատագրված, հայությունը պետք է շեշտը դնի ազգային արժեքների վրա, իսկ Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունն էլ պետք է հիմնված լինի ազգային շահի, այլ ոչ հարմարվողականության վրա:
Եթե «կամ-կամ»-ը վտանգավոր քաղաքականություն է և ծնում է ոչ միայն դաշնակիցներ, այլ հակառակորդներ, ապա «և-և»-ի քաղաքականությունը Հայաստանը դարձնում է անողնաշար և զուրկ ինքնուրույն քաղաքակրթություն ունենալուց: Բոլորի հետ պետք է ունենալ լավ հարաբերություններ, բայց հիմնել մեր ուրույն քաղաքականությունն ու աշխարհայացքը: Փաստերը ցույց տվեցին, որ լիբերալիզմը և վայրի կապիտալիզմը միայն պատճառ հանդիսացան ազգի պառակտմանն ու մենաշնորհի ստեղծմանը: Հայաստանն ինչքան էլ ապահով երկիր լինի, բավական խոցելի է դրսից ներթափանցող վտանգավոր ազատական խմբերի կողմից, որոնք աշխատում են կոտրել հայ ազգի դիմադրողականությունը՝ երազային դեմոկրատիա քարոզելով: Դրա նպատակը պառակտված հասարակության ստեղծումն է, որը կլինի մոլորված՝ պատերա՞զմ, թե՞ խաղաղություն հարցում կողմնորոշվելիս։
Այս փոփոխվող աշխարհում և պատերազմների հորձանուտում մենք իրավունք չունենք կարևորելու միայն Արևմուտքի և Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները, քանի որ այսօր Չինաստանի նման գերհզոր պետությունն իր գոյությունը զգացնել է տալիս Մերձավոր Արևելքում և Անդրկովկասում: Հայ-չինական հարաբերությունները գտնվում են բարեկամական հարթության վրա և միտում ունեն զարգանալու՝ անվտանգության, տնտեսության, առևտրի, մշակութային և այլ ոլորտներում:
Գլոբալ առումով արդեն հստակորեն աշխարհը վերադառնում է երկբևեռ ուժերի հարաբերակցության: 2003 թվականին ԱՄՆ-ի կողմից Իրաք ներխուժելու փաստը համոզում էր Պենտագոնի մասնագետներին, թե ԱՄՆ-ի դեմ չի կարող պայքարել ոչ մի գերտերություն և ԱՄՆ-ն կարող է ներթափանցել յուրաքանչյուր երկիր կամ տարածաշրջան և իր խաղի կանոնները թելադրել։ Այս ամերիկյան գերակայությունը մեծ հաշվով ձգվեց մինչև «արաբական գարուն» օպերացիան: Վերջինս ցույցերի մեծ ալիք էր, որն էլ ենթադրում էր արաբական աշխարհի վերակառուցում: Սակայն, իրադրությունը զգալիորեն փոխվեց Սիրիայի պատերազմում, երբ տարածաշրջանային ուժերից բացի, հանդես եկան այնպիսի գերտերություններ՝ ինչպիսիք են Ռուսաստանն ու Չինաստանը, որոնք էլ սատարում էին Սիրիայի իշխանությանը դիվանագիտական և ռազմական հարթակներում:
Հայաստանը չէր կարող անտարբեր լինել վերոնշյալ պատերազմի հանդեպ, քանի որ ուներ սփյուռքի ամենահին համայնքներից մեկի լինել-չլինելու խնդիրը: Սակայն, խնդիրը սահմանափակված չէր լոկ սիրիահայության անվտանգության հարցերով, այլ Թուրքիան՝ ի դեմս Էրդողանի, հրաժարվել էր իր կողմից ստեղծված «0 խնդիր հարևանների հետ» քաղաքականությունից և որդեգրել էր պանիսլամիստական գաղափարախոսություն, որը նույնպես վտանգ է Հայաստանի և Արցախի համար:
Գաղտնիք չէ, որ 90-ականներին Արցախյան պատերազմում Ադրբեջանի կազմում կռվել են մեծ թվով իսլամիստներ Չեչնիայից, Աֆղանստանից և Պակիստանից: Ավելին՝ Թուրքիան թշնամական կեցվածք ունի թե՛ Սիրիայի և թե՛ Հայաստանի հանդեպ. Մի կողմում հրահրել է պատերազմ, իսկ մյուս կողմում սահմանները փակ պահել՝ պատճառաբանելով Արցախյան հիմնահարցը, այսպիսով՝ ինքստինքյան պատճառ դառնալով հայ-սիրիական հարաբերությունների առավել սերտացմանը: Թուրքիան և Ադրբեջանը բազմիցս փորձել են Արցախյան հակամարտությունը ներկայացնել իսլամական միջազգային հարթակներում՝ որպես կրոնական կոնֆլիկտ: Ներկայումս Թուրքիան Սիրիայի պատերազմում հանդիսանում է Ալ Նուսրայի և ԻԼԻՊ-ի զինյալների հովանավորն ու համակարգողը: Անվտանգության նկատառումներից ելնելով՝ Հայաստանին անհրաժեշտ է, որ կապերն ավելի սերտացնի Սիրիա-Լիբանան-Իրան-Ռուսաստան-Չինաստան բլոկի հետ:
Երկրորդ խնդիրը տարածաշրջանում քառօրյա պատերազմից հետո ստեղծված իրավիճակն է, որը խաթարեց խաղաղ բանակցությունների միջոցով Արցախյան հիմնահարցի կարգավորման տեսլականը. Ադրբեջանը սկսեց ավելի հաճախ խոսել պատերազմների մասին: Հայությունը, բնականաբար, այս նոր իրադրության պայմաններում չի կարող շրջանցել առկա վտանգը: Մեր քաղաքականությունը նույնպես պետք է ենթարկվի փոփոխության և շեշտը դրվի ազգայինի վրա՝ մոբիլիզացնելով համայն հայության ներուժը՝ լինի Հայաստանում, թե՝ Սփյուռքում:
Թուրքական իսլամիզմը ծավալապաշտական գաղափարախոսություն է, որը հայտնի է նեոօսմանիզմով՝ Կիպրոսի կղզուց մինչև Չինաստան, և այս վտանգի դեմն առնելու համար բացվում է համագործակցության նոր հնարավորություն, որը ինքստինքյան մոտեցնում է Հայաստանի և Չինաստանի շահերն անվտանգության հարցում. այսինքն՝ թուրքական սպառնալիքն արդեն իսկ հիմնական տեղ է զբաղեցնում Չինաստանի անվտանգության համակարգում: Թուրք-չինական հարաբերությունները սրվել են, մասնավորապես, Էրդողանի իշխանության օրոք…:
«Չինական երազը» և Հայաստանը (մաս 2)
Նախորդ հոդվածում ներկայացրել էինք Չինաստանի արդի քաղաքականությունը: Այս հոդվածով կանդրադառնանք չինական «Նոր մետաքսի ճանապարհ» ծրագրին, դրա մեթոդներին և խնդիրներին: Նշենք, որ ճանապարհն անցնելու է նաև Հայաստանով:
Չինաստանն իր զարգացումը սկսեց 70-ականներից, երբ ավարտվեց Մաո Ձեդոունկի դարաշրջանը: Եթե այն ժամանակ առաջնային խնդիր էր Չինաստանի տարածքային ամբողջականության ապահովումը և գյուղատնտեսության ստեղծումը սոցիալիզմի գաղափարով, ապա Դընկ Սիաոփինգի ժամանակաշրջանում շեշտը դրվեց տնտեսության գյուղատնտեսականից ինդուստրիալ ոլորտ տեղափոխման վրա: Տնտեսությունն ազատականացվեց՝ առիթ ընձեռելով անձնական գործարաններին բացվել աշխարհում: Միևնույն ժամանակ միջազգային ընկերություններին թույլ տվեցին մասնաճյուղեր բացել Չինաստանում: Այս զարգացմանը միտումը տևեց 70-ականներից մինչև 2000-ի սկիզբ, երբ Չինաստանը դարձավ աշխարհի ամենամեծ գործարանը՝ ունենալով մեծ թվով աշխատուժ և արժանի ձեռավարձք:
Չինաստանի ներկայիս նախագահ Սի Ջինփինգն էլ արդեն 2013 թվականին առաջ քաշեց «նոր մետաքսի ճանապարհ» նախագիծը, որը կոչվեց «մեկ գոտի մեկ ճանապարհ նախաձեռնություն»: Այսպիսով նա աշխարհին ներկայացրեց մի նոր քաղաքատնտեսական ծրագիր, որը հիմնված է փոխշահավետ համագործակցության և զարգացման հիմքի վրա: Այսինքն՝ Չինաստանը ցանկանում է հիմնել նորովի «մետաքսի ճանապարհ»՝ հիմք ընդունելով անցյալի փորձը, բայց ներկա աշխարհի մարտահրավերներով:
Ուշագրավն այն է, որ Չինաստանը զերծ է մնալու արևմտյան գաղութացման քաղաքականությունից և լրջորեն ցանկանում է բոլորի համար փոխշահավետ պայմաններ ստեղծել: Այսինքն՝ նա ի ցույց է դնում, որ հնարավոր է հասնել աշխարհի հզորագույն տնտեսական ուժի՝ զերծ մնալով պատերազմներից կամ պատերազմող կողմերից մեկին հովանավորելուց: Այս ծրագրի հիմնական նպատակն է միախմբել կամ կապել Ասիան, Աֆրիկան և Եվրոպան միմյանց հետ՝ խրախուսելով համագործակցություն տնտեսական, քաղաքական, մշակութային, սոցիալ և բնապահպանական ոլորտներում: Այս իմաստով Չինաստանը ցույց է տալիս աշխարհին, որ նա պատրաստ է լինել ոչ միայն սպառող, այլ նոր միջազգայնացնող ուժ: Ավելի հստակ պատկերացում կազմելու համար նշենք «մեկ գոտի մեկ ճանապարհ նախաձեռնության» ուղղությունները՝
հյուսիսային (Պեկին- Ռուսաստան- Գերմանիա- Հյուսիսային եվրոպա),
միջին ճանապարհ (Պեկին-Սիան-Ուրումչի-Աֆղանստան-Ղազախստան-Հունգարիա-Փարիզ),
հարավային (Պեկին-Հարավային Սինջիանգ-Պակիստան-Իրան-Իրաք-Հայաստան-Թուրքիա-Իտալիա-Իսպանիա),
ծովային ճանապարհ (Գուանկջո-Մալակա-Ադեն-Պարսից ծոց-Հարավային Ասիա-Արևմտյան Ասիա-Հյուսիսային Աֆրիկա):
Կիրառման մեթոդները հիմնված են լինելու.
Հաղորդակցության՝ չինացիները մեծ ուշադրություն են դարձնում մարդկային և ընկերական հարաբերություններին, նրանց գնահատմամբ որևէ բան կարող է հաջողություն ունենալ միայն այն դեպքում, եթե հիմնված է մտերմիկ հարաբերությունների վրա: Նույնիսկ նրանց հանդիպումները տևում են շատ երկար՝ ներառելով մեծ հյուրասիրություն: Նրանք նախ փորձում են ճանաչել այդ անձին, որի հետ պետք է գործ ունենան:
Շինարարության՝ Չինաստանն այսօր ունի բավականին նյութական և մարդկային ներուժ՝ կառուցելու ճանապարհներ, կամուրջներ, ենթակառուցվածքներ, առևտրի ազատ գոտիներ և այլն: Չինաստանն ունենալով մեծ ազգաբնակչություն պարտադրված էր կառուցել արագ և որակյալ ճանապարհներ, և նա այդ փորձը ցանկանում է իրականացնել զարգացող երկրներում:
Առևտուր՝ այս ծրագրով Չինաստանը պատրաստակամություն է հայտնում առևտրի մեջ մտնել յուրաքանչյուր երկրի հետ՝ լինի փորք, թե մեծ, հավասարը հավասարի սկզբունքով:
Դրամական շրջանառություն՝ Չինաստանն այս ծրագրով հնարավորինս զերծ է մնալու ամերիկյան դոլարից: Նա ցանկություն է հայտնել տարբեր երկրների հետ հարաբերություններ հաստատել ազգային դրամի օգտագործմամբ: Արդեն իսկ Չինաստանն ու Ռուսաստանը ստորագրել են պայմանագիր, որով նրանց առևտուրը կատարվելու է ազգային արժույթներով:
Համագործակցություն մարդկանց միջև՝ ինչպես նշեցինք չինացիները կարևորում են մարդկային հարաբերությունները: «Մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությունը միտված չէ միայն տնտեսության զարգացմանը, այլ լուրջ աշխատանք է տարվում չինացի և այլ ազգերի ուսանողների շփման համար արտերկրում և Չինաստանում: Չինաստանում աճել է արտասահմանցի ուսանողների թիվը: Եթե նախկինում բարդ էր գտնել չինարեն իմացող մարդ, այժմ նրանց թիվը նշմարելի է: Մշակույթի առումով նույնպես կա տեսանելի առաջընթաց: Չինաստանում աճել են արևմտյան ոճի պարային ներկայացումները: Միևնույն ժամանակ արտասահմանում այսօր ավելի տարածված է չինական թեյը և ավելի ընկալելի են չինական ավանդական հագուստները: Հրատարակչությունը նույնպես վերելք է ապրում: Այսօր Չինաստանի գրախանութներում հնարավոր է ձեռք բերել մեզ հայտնի բոլոր դասականների գործերը՝ չինարեն թարգմանությամբ: Չինաստանից դուրս նույնպես թարգմանվում է չինացի գրողների և փիլիսոփաների հայտնի գործերը: Օրինակ՝ Կոնֆուցիուսի և Սուն Ծուի գործերը, որոնք թարգմանվել են նաև հայերեն լեզվով:
Այժմ անդրադառնանք «Մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության հնարավոր կասեցման ռիսկերին:
Բնական աղետներ:
Քաղաքական՝ ներկայիս տեղի ունեցող անկայուն կամ պատերազմական իրավիճակը կարող է խափանել և հետաձգել Չինաստանի առաջ քաշած ծրագիրը: Օրինակ՝ 7 տարի շարունակվող Սիրիայի պատերազմը, իսրայելապաղեստինյան թնջուկը, Արցախի հիմնախնդիրը, Աֆրիկայի խմբավորումների ռազմականացումը, Չինաստանի ներսում էլ անվտանգության առումով գլխավոր խնդիրը Սինջիանգ նահանգի իսլամիստների ոտնձգություններն են, որոնք ուղղակիորեն հովանավորվում են Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի վարչակարգի կողմից: Պաշտոնական տվյալներով Սիրիայում ներկայումս կռվում են 5000 ույղուր իսլամիստներ, որոնց վերադարձը Չինաստան դիտվում է որպես մեծ սպառնալիք, քանի որ նրանք վարժ կռվողներ են և նրանց ահաբեկչական գործողությունները կարող է հազարավոր մարդկանց մահվան պատճառ դառնալ: Ներքին խնդիր է նաև Տիբեթի հարցը, որոնք նույնպես կրոնական միտումներով ցանկանում են անջատվել Չինաստանից, թեպետ Չինաստանի կառավարությունը նրանց տվել է լայն իրավունքներ և նրանք կարող են Չինաստանում ազատորեն հետևել իրենց կրոնական ծեսերին ու միջոցառումներին:
Չինաստան-ԱՄՆ հարաբերություններ՝ գլոբալ առումով այս երկու գերհզոր երկրների հարաբերությունները, բնականաբար, այդքան հարթ չեն եղել: ԱՄՆ-ն սոցիալիստական Չինաստանի ստեղծման օրվանից (1949թ.) նրանց դիտել է որպես հակառակորդ: Չնայած, նոր որակի հարաբերություններ սկսվեցին 70-ականներին, երբ Չինաստանը որոշեց ազատականցնել տնտեսությունը, իսկ ԱՄՆ-ին անհրաժեշտ էր Չինաստանի աշխատուժը: Սա կարելի է փոխշահավետ հարաբերության օրինակ համարել: Այժմ հարաբերությունները գտնվում են բավական լարված վիճակում, որովհետև ԱՄՆ-ն, բնականաբար, չի կարող հանդուրժել Չինաստանի հզորացումը: Ինչպես ասվում է՝ չի լինում երկու արև և չի լինում երկու թագավոր: ԱՄՆ-ն շարունակում է մեղադրել Չինաստանի իշխանությանը՝ բռնատիրական և ոչ ժողովրդավար համակարգ հաստատելու մեջ, սակայն այս մեղադրանքները հնացած են և լուրջ չեն ընդունվում, քանի որ ԱՄՆ-ն հարկ եղած ժամանակ սատարում է իրապես բռնապետներին՝ ինչպես Սադդամ Հուսեյնին և Հուսնի Մուբարաքին՝ իր շահերին ծառայեցելու նպատակով: Ավելին, ԱՄՆ-ն Նիքսոնի ժամանակ ձեռք մեկնեց Չինաստանի ղեկավարությանն այն մտադրությամբ, որ այն կկարողանա Չինաստանը հեռացնել սովետական միոթյունից: Այսինքն՝ ԱՄՆ-ն օժտված է եղել երկակի ստանդարտներով: ԱՄՆ-ն անելու է ամեն ինչ այս ծրագիրը խափանելու համար: ԱՄՆ-ն արդեն իսկ առաջ շարժվելով ստեղծել կամ խրախուսել է ներքին պատերազմներ Մերձավոր Արևելքում՝ Իրաքի ներխուժում, Սիրիայի պատերազմ, Իրանի դեմ սանկցիաներ և հավանական ռմբակոծում, լարված իրադրություն Հյուսիսային Կորեայում:
Այսպիսով՝ նշելով մեթոդներն ու հնարավոր ռիսկերը «Մեկ գոտի մեկ ճանապարհ» նախաձեռնության մասով և շեշտելով, որ Չինաստանը կողմ է բոլոր հարցերը խաղաղ միջոցներով կարգավորելուն, մտածելու տեղիք է տալիս այն, թե արդյոք անընդհատ կրկնվող պատերազմների, ԱՄՆ սադրանքների և այլ գործոնների պարագայում Չինաստանը մնալու է այդ նույն դիրքորոշմանը, թե ի վերջո տեղի է տալու և ինքն էլ ներքաշվի պատերազմների մեջ:
«Չինական երազը» և Հայաստանը (մաս 1)
Վերջերս շատ է խոսվում այն մասին, որ Հայաստանը պետք է ունենա զարգացած տնտեսություն, բայց մյուս կողմից էլ նշվում է այն մասին, որ մեր երկիրը գտնվում է շրջափակման մեջ: Հայտնի է, որ մեր առևտրաշրջանառության մեծ մասը կատարվում է ԵԱՏՄ, մի մասն էլ ԵՄ անդամ պետությունների հետ։ Տնտեսությունը զարգացնելու այլընտրանք մեզ համար կարող է Չինաստանը լինել, որի հետ առևտրաշրջանառությունն ընդհանուրի մեջ կազմում է 8,2% (հիմնականում ներկրում), ինչը հնարավոր է ավելացնել: Այս հետաքրքիր պետության մասին Analitik.am-ն իր ընթերցողին է ներկայացնում հոդվածաշար։ Նախ ներկայացնելու ենք դրա արդի պատմությունը, ապա հստակեցնելու ենք, թե ինչպես կարող է մեր երկիրը, էլ ավելի սերտ հարաբերություններ հաստատելով այս երկրի հետ, տնտեսապես զարգանալ։
Սկսենք նրանից, որ Չինաստանի տնտեսական զարգացման ուղենիշը դրվեց 1970-ական թվականներից՝ նախագահ Դինկ Սյաոփինկի հեռատես ծրագրով, երբ Չինաստանին անհրաժեշտ էր տնտեսության ուժը գյուղատնտեսական ոլորտից բերել դեպի արդյունաբերական: Այդ ժամանակից Չինաստանի կառավարությունը որդեգրեց պրագմատիկ քաղաքականություն, որը պատմության մեջ մտավ հարմոնիայի քաղաքականություն անվամբ, այսինքն՝ Չինաստանին անհրաժեշտ էր խաղաղություն ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ, երկխոսություն բոլոր երկրների հետ՝ բացառելով առճակատումները և կարևորելով երկկողմանի շահերը:
Այս քաղաքականությունը շարունակվեց մինչ Չինաստանի գործող նախագահ Սի Ջինփինգի իշխանության գալը: Եթե նախկինում Չինաստանն ուներ միջին խավ ստեղծելու լուրջ խնդիր, ապա այժմ միջին խավը Չինաստանում արդեն մեծամասնություն է կազմում , բայց Չինաստանը դեռ լուրջ խնդիրներ ունի՝ աղքատության մեջ գտնվող 70 մլն մարդկանց խնդիրները լուծելու հարցում: Այս երկրի ներկա ղեկավարությունը, համարելով, որ նախկին նախագահների ծրագրերը իրականացված են, առաջ քաշեց նոր դոկտրին, որը կոչվեց «Չինական երազ». Այն առաջ քաշեց և ղեկավարեց Սի Ջինփինգը:
Հարկ է նշել, որ վերոնշյալ քաղաքական գործիչն արդեն իսկ կուսակցությունում (ՉԺԿ) վայելում էր մեծ համբավ՝ որպես թերզարգացած շրջանները, մասնավորապես Նինգդե քաղաքը (1990 թ.), աղքատությունից դուրս հանող փորձառու մասնագետ: Այդ աշխատանքն իրականացնելու համար նրա առաջ քաշած գաղափարներն էին՝ աղքատությունը հաղթահարելու համար պետք է ղեկավարության և ժողովրդի միջև երկկողմանի աշխատանք, ղեկավարը պետք է խնդրի խորությունը հասկանալու և ըմռբնելու ունակություն ունենա և ծառայի ժողովրդին ամբողջ սրտով: Դեռ այդ ժամանակներից նա կարևորել է կոռուպցիայի դեմ պայքարը: Նրա կարծիքով՝ Չինաստանի նպատակը ոչ թե պետք է լիներ միայն տնտեսության զարգացումը, այլ թափանցիկ կառավարություն ունենալը. Բոլորը պետք է պայքարեն կոռուպցիայի դեմ, այլ ոչ թե միայն կառավարությունը: Նա նաև կարևորում էր պաշտոնյաների վարքը:
2013 թվականին նախագահ ընտրվելուց հետո, Սի Ջինփինգն առաջ քաշեց «Չինական երազ» դոկտրինը: Այն կրում էր հետևյալ գաղափարը՝ հայրենասիրությունը միշտ եղել է ներքին ուժերը համախմբող խթան, չինացիները դարերի ընթացքում խաղաղություն սիրող ժողովուրդ են և միշտ եղել են բաց համագործակցության և երկկողմանի շահ ապահովելու համար: Ըստ այդ դոկտրինի՝ Չինաստանը պետք է լինի զարգացած, ուժեղ, ներկայանալի մշակույթով երկիր և կարողանա աշխարհին ճիշտ բացատրել ներկա Չինաստանի զարգացման տեսլականը: Չինաստանի պաշտոնյաներն այս արագ զարգացող ժամանակներում պետք է աշխատեն խստագույնս արագ և վարպետորեն, իսկ դա անելու համար պետք է բավարար գիտելիքներ ունենան տնտեսության, քաղաքականության, պատմության, փիլիսոփայության ոլորտներում: Տնտեսությամբ լինելով աշխարհի երկրորդ գերզարգացած երկիրը՝ պետք է զարգացնեն տիեզերագնացությունը, կենսաբժշկությունը և ռոբոտաշինությունը:
Այն նաև սահմանում էր, որ արտասահման մեկնող չինացի ուսանողները պետք է լինեն որպես ոչ պաշտոնական դեսպաններ հիմնեն ընկերություն, բացատրեն չինական մշակույթը, պատմությունը և աշխարհընկալումը: «Չինական երազ»-ի հաջորդ կարևոր կետն ազգային անվտանգությունն է: Հարուստ երկիրը պետք է ստեղծի ուժեղ բանակ և պետք է ուշադրություն դարձնի աշխարհի խաղաղությունը խարխլող ահաբեկչությանը: Խաղաղության պայմաններում պետք է պատրաստ լինել քաոսին, ստեղծել միջազգային հակաահաբեկչական ցանց: Պետք է պատրաստել առողջ կրոնի մասնագետներ, ովքեր կրոնը ճիշտ կբացատրեն հասարակությանը և նրանց չեն մղի մոլեռանդության: Ոչ մի օտար երկիր իրավունք չունի Չինաստանին օտարելու իր խորը համոզմունքներից և խաթարելու Չինաստանի ամբողջականությունը, անվտանգությունը և զարգացման ուղին:
Վերոշարադրյալից կարելի է հանգել հետևյալ եզրակացությանը՝
1. Կոնֆուցիական Չինաստանը դարեր ի վեր մեծ ուշադրություն է դարձրել այդ փիլիսոփայությանը, որն ուսուցանել է հոր կարևոր դերն ընտանիքում և զավակների հնազանդությունը նրան և այս ըմբռնումը կիրառվում է բոլոր բնագավառներում: Այսինքն՝ հնազանդվել ուսուցչին, ղեկավարին, գործարանի տնօրենին և այլն: Ըստ իս՝ նշված փաստը Չինաստանի զարգացման ամենակարևոր հիմքերից է: Այսպիսով, հեշտ է ընկալվում, թե ինչպես Չինաստանը կարողացավ ունենալ աշխարհի խոշորագույն գործարանները կամ ունենալ միակ կուսակցությունը, որին անդամակցում է 87 մլն մարդ։ Հիրավի, յուրաքանչյուր չինացու բնույթի մեջ գոյություն ունի հարգանք ղեկավարի նկատմամբ: Հաճախ նրանք կատարում են հրամաններն առանց վարանելու կամ բողոքելու: Սա չեն կարողանում ըմբռնել այն օտար մարդիկ , որոնք քննադատում են Չինաստանին՝ մտածելով, որ այդտեղ գոյություն չունեն մարդու իրավունքներ:
2. Հոդվածի սկզբում ներկայացրել ենք, որ Չինաստանն երկար ժամանակ զերծ էր մնում արտաքին քաղաքականությունում որևէ այլ պետության հանդեպ և միջազգային հարաբերություններում կոշտ դիրքորոշման գործածումից, միշտ խոսում էին երկկողմանի շահի մասին՝ անտեսելով կոնֆլիկտները: Այժմ՝ Սի Ջինփինգի նախագահություն օրոք, հարկ է ուշադրություն դարձնել նրա նոր քաղաքականությանը, որը մասնավորապես, արտաքին քաղաքականության ասպարեզում հանդես է գալիս ավելի ինքնավստահ և կարևորում Չինաստանի մշակույթի տարածումն աշխարհում և հաճախ է խոսում Չինաստանի ինքնուրույն և ինքնավստահ ուժ լինելու մասին: Այս քաղաքականությունը միջազգային ասպարեզում փոխեց Չինաստանի ղեկավարության և հասարակության հարմարվողական քաղաքականությունը: Այսօր Չինաստանը, թեպետ հաշվարկված քայլերով, բայց հետևողական ներկայության ունի աշխարհի բոլոր կարևորագույն կետերում: Արդեն Չինաստանը ներկայանում է ոչ միայն որպես տնտեսական ուժ, այլ նաև հստակ ի ցույց է դնում իր քաղաքական կեցվածքը կարևոր խնդիրներում՝ ինչպիսին է Սիրիայի պատերազմը՝ վետո դնելով ՄԱԿ-ում Սիրիայի իշխանության օգտին: Կարևորագույն խնդիր է հակաահաբեկչական պայքարը, որն այսօր դիտվում է որպես Չինաստանի ազգային անվտանգության թիվ մեկ խնդիր: (Սին Ջիյանգ նահանգը, որի բնակչության կեսը թուրքալեզու ցեղեր՝ ույղուրներ են և ծայրահեղ իսլամի գործոնով սպառնալիք են հանդիսանում Չինաստանի ներքին համերաշխության համար, քանի որ, ըստ սիրիական պաշտոնական տեղեկատվության, Սիրիայում գտնվում է 5000 ույղուր ահաբեկիչներ Իլիպի կազմում, որոնք, արդեն վարժ լինելով ահաբեկչական գործողություններ իրականացնելուն, Չինաստան հետ վերադարձի դեպքում կարող են մեծ վտանգ հանդիսանալ՝ կազմակերպելով ահաբեկչական գործողություններ):
3. Միջազգային քղաքականության մեջ ԱՄՆ-ը հանդիսանում է Չինաստանի ամենասուր քննադատը՝ պատճառաբանելով, թե կառավարական համակարգում գոյություն չունի ժողովրդավարություն և մարդու իրավունքներ, սակայն այդ երկրի բարձրաստիճան ղեկավարության ու մտավորականության այդ հատվածն անկարող է ըմբռնել հարցի բուն էությունը և ճիշտ չէ միակողմանի գնահատականներ տալ տարբեր երկրների և մշակույթների սկզբունքներին՝ հենվելով արևմտյան քաղաքակրթության չափորոշիչների վրա: ԱՄՆ-ն իր արտաքին քաղաքականությունը վարելիս ուղորդվում է երկակի ստանդարտներով՝ սատարելով բռնապետական վարչակարգերին, ինչպես օրինակ, Եգիպտոսի նախկին նախագահ Մուբարաքի 40-ամյա միահեծան բռնապետությանը, կամ օժանդակելով Իրաքի նախկին նախագահ Սադդամ Հուսեյնին Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեմ պատերազմում: Միևնույն ժամանակ, ԱՄՆ-ն, ժողովրդավարություն տարածելու մոլուցքով տարված, խթանում է երկրների քայքայմանը և պատճառ դառնում քաղաքացիական պատերազմների: Գալով Չինաստանի խնդրին՝ նույն այդ ժողովրդավարության խաբկանքով միշտ ցանկանալու է ներսից քանդել Չինաստանը, որովհետև Չինաստանի հզորացումը պայմանավորված է նրա միասնությամբ:
Հեղինակ՝ Արարատ Կոստանյան
On China
ՉԻՆԱՍՏԱՆԸ՝ ՆԵՐՍԻՑ․ ԴԵՄՈԿՐԱՏԻԱ՞, ԹԵ՞ ԱԶԳԱՅԻՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ
ԱՐԱՐԱՏ ԿՈՍՏԱՆՅԱՆ
միջազգային հարաբերությունների փորձագետ, ՉԻՆԱՍՏԱՆ
Խորհրդային Միության փլուզումից հետո միանգամայն հասկանալի է սպասվածից ավելի մեծ թվով հոդվածների առկայությունը ԱՄՆ-Չինաստան մրցակցության կամ ակնկալվող բախման մասին: Նման մոտեցումն ակնհայտ է Միացյալ Նահանգների նոր հանրապետականների ներկայացուցիչների շրջանում, և Չինաստանը շարունակաբար պատասխանում է, որ այն զարգացող երկիր է, որի կարգախոսն է․ «Ապրել ներդաշնակորեն և բարգավաճել»: Մի խոսքով, չինացիները խնդրում էին իրենց հեռու պահել միջազգային վեճերից, քանի որ Չինաստանի ուշադրության կենտրոնում այն է, թե ինչպես միջին խավը դարձնել մեծամասնություն Չինաստանում»:
Դիտարկելով պատմությունը՝ մենք կարող են եզրակացնել, որ Չինաստանը երբեք չի երազել մայրցամաքների և երկրների գաղութացման մասին, նույնիսկ կայսրերը Հարավարևելյան Ասիայի կղզիները գրավելու նկրտումներ չեն ունեցել։
Ինչպես արդեն նշվեց, չինացիներն այլ կերպ են ընկալում հսկողությունը և գերիշխանությունը, և կարելի է եզրակացնել, որ Չինաստանը բավարարված է ՀԱԱՊԱ–ում ունեցած իր դիրքով՝ մեծագույն դերակատարություն ունենալով տնտեսական միտումների շրջանառության մեջ և հնարավորություն տալով չինական սփյուռքին զբաղվել բիզնեսով և բարգավաճել՝ դրանով իսկ ազդեցություն հաստատելով տարածաշրջանում։ Ես անձամբ ականատես եմ եղել չինական սփյուռքի կարգավիճակին Մալայզիայում, Սինգապուրում և Ինդոնեզիայում:
Նշված երկրներում չինացիները հիմնականում զբաղվում են բիզնեսով: Ըստ էության, Մալայզիայում ֆինանսական միջոցները բաժանվում են չինացիների, մալայացիների և հնդիկների միջև։ Չինացիները հիմնականում ներկայացված են բիզնեսի և առևտրի ոլորտում և ամենապահովվածն են, մալայզացիները գործում են կառավարության ոլորտում և բանակում, հնդիկները զբաղվում են բժշկությամբ և բուժակությամբ։ Նույնը կարելի է ասել նաև Ինդոնեզիայի մասին, որտեղ թեև չինացիները փոքրամասնություն են կազմում, եթե համեմատենք Մալայզիայի և Սինգապուրի հետ, բայց դարձյալ զբաղեցնում են համապատասխան դիրքեր բիզնեսի ոլորտում:
Մենք այստեղ չենք անդրադառնա Սինգապուրին, քանի որ այն հիմնականում բնակեցված է չինացիներով։ Մալայզիայում գտնվող միակ արտոնագրված խաղատունը և ժամանցի վայրը, որը կոչվում է «Գենտինգ հայլենդ» («The Genting highland»), պատկանում է չինացի ընտանիքի, և նրանում աշխատողների մեծամասնությունը Մալազիայի և Չինաստանի չինացիներ են։ Այն համարվում է 4-րդ խոշորագույն ընկերությունը երկրում։ Այսպիսով, գաղտնիք չէ, որ Չինաստանը մեծ ազդեցություն ունի խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում` կապված վերոնշյալ երկրի հետ ոչ միայն բիզնեսի, այլև նաև մշակույթի ոլորտում՝ խրախուսելով չինական սփյուռքին մոտ լինել իրենց արմատներին երաժշտության, իրավիճակային կոմեդիայի (սիթքոմ) և խոհանոցի միջոցով։
Սույն հոդվածի նպատակը Չինաստանին քննադատելը չէ և ոչ էլ այս երկրի նկատմամբ գերագույն հիացմունքի ցուցադրումը՝ խորհրդավոր կամ առեղծվածային բացահայտումներով, ինչպես որ անում են շատ արևմտյան գրողներ Ասիայի մասին գրելիս։ Ավելին, մենք չենք կարող անտեսել այն մեծ նվաճումները, որոնց հասել են չինացիները իրենց երկրում, հազիվ թե որևէ այլ զարգացող երկիր երբևէ նման ձեռքբերումներ է ունեցել նախկինում՝ դառնալով աշխարհում թիվ մեկ պետությունը բազմաթիվ ոլորտներում՝ սկսած Մետաքսի ճանապարհից մինչև մեր օրերը։ Մինչդեռ արևմտյան գրողներից ոմանք շեշտը դնում են միայն ժողովրդավարության բացակայության վրա, ինչն ըստ իս, մեծ սխալ է, քանի որ լիբերալ ըմբռնումը հեռու է Չինաստանի մշակույթից, և ես վստահ եմ, որ մոտ ապագայում մենք չենք տեսնի արևմտյան արժեքների յուրացում այս հասարակության կողմից:
Չինաստանն ասիական երկիր է, և չինացիներն ունեն իրենց սեփական մշակույթը և ընկալումները։ Չինաստանը չի պարտադրում իր մտածելակերպը տարածաշրջանի երկրներին, և ԱՄՆ-ը, մասնավորապես, պետք է հարգի Չինաստանին և նրա ժողովրդին։ Բացի այդ, ընթերցողը կարող է առաջ քաշել այն փաստարկը, որ շրջակա երկրները կրել են բրիտանական գաղութացման ազդեցությունը, և դրանցում կյանքն այս կամ այն չափով ավելի արևմտականացված է, քան Չինաստանում: Դա ընդունելի է, սակայն որոշ վերապահումներով։ Օրինակ՝ Մալայզիայում ավելի քան 4 տասնամյակ իշխում է մեկ կուսակցություն։ Չնայած հանգամանքին, որ Սինգապուրը մեծ հաջողությունների է հասել, այն ստեղծվել և ղեկավարվում է ավտորիտար նախագահի կողմից։
Ինդոնեզիան հայտնի է կոռուպցիայի և ավտորիտարիզմի առկայությամբ։ Վերջապես, ես կցանկանայի ընդգծել, որ իմ հոդվածները Չինաստանի մասին չեն լինի ակադեմիական գրվածքներ, ինչպիսիք են Մերձավոր Արևելքի քաղաքականությանը վերաբերող նախորդ աշխատանքները, այլ կլինեն ավելի պատմողական ժանրի՝ ներկայացնելով այն, ինչն ըստ իս, կարող է հետաքրքրել հայ ընթերցողին։ Միևնույն ժամանակ, դրանք կներառեն իմ՝ որպես ականատեսի սեփական վերլուծությունը։
Վերադառնալով մեր խնդրին, նշեմ, որ ես չեմ կարող հիանալ տեխնոլոգիաներով և ժամանակակից ճարտարապետությամբ՝ կառուցված վերջին տասնամյակներում, քանի որ ըստ էության, էլեկտրոնիկան դառնում է անիմաստ, երբ ծրագրերը, որոնք մենք ցանկանում ենք օգտագործել, արգելափակված են կառավարության կողմից։
Պետք է ընդունել, որ որոշ չինացի ուսումնասիրողներ տարածում են ազգայնական և նաև հանդուգն կարգախոսներ, ինչպես օրինակ․ «Մենք բավական հզոր ենք ԱՄՆ-ի դեմ դուրս գալու համար»։ Նրանք դա բացատրում են այն հանգամանքով, որ սառը պատերազմի ավարտից հետո աշխարհը չպետք է լինի միաբևեռ, և Չինաստանը կարող է լրացնել վակուումը որպես արևմտյան կոալիցիայի դեմ առաջատար երկիր։ Ես համաձայն չեմ այս փաստարկի հետ, քանի որ «Չինաստանը բավական ուժեղ է և բավական թույլ»՝ հակաամերիկյան կոալիցիան գլխավորելու համար ոչ թե դրան պարտադրվող պատժամիջոցների պատճառով․ Չինաստանը երկար ժամանակ կարող է գոյատևել ինքնաապահովմամբ, բայց չի կարող հանդուրժել երկրի պառակտումը, որը կարող է իրականացվել մյուս ճամբարի մրցակիցների կողմից։
Ներկայումս կարծել, թե Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի դաշինքը կարող է ծնկի բերել Չինաստանին, անմտություն է, քանի որ Ռուսաստանը և Չինաստանը որոշակիորեն աջակցում են միմյանց ԲՐԻԿՍ-ի միջոցով, որը դեռևս մեծ վտանգ չէ ԱՄՆ-ի համար։ Ինչ վերաբերում է հարցին, թե ինչն է վատ Չինաստանի համար, ապա դա թյուրքական ծագում ունեցող մուսուլման ույղուրներն են Սինցզյան նահանգում:
Մենք անընդհատ տեսնում ենք լուրերի թողարկումներում, որ նրանք դիմադրություն են ցույց տալիս Չինաստանի իշխանությանը, սա օրհասական վտանգ է Չինաստանում, հատկապես իսլամական արմատականության և ջիհադականության տարածման այս փուլում։ Չինաստանը պարզապես ընկրկում է վերջերս Ֆրանսիայում տեղի ունեցած ահաբեկչության նման ակտերից՝ մարզադաշտերի, ռեստորանների կամ մետրոյի ռմբակոծություններից։
Մյուս վիճելի հակամարտությունները կապված են Թայվանի և Տիբեթի հետ, բայց ինչպես նշվել է, մեր օրերում վտանգի աղբյուրը իսլամական արմատականություն է։ Ներկայացնենք մի կարճ միջադեպ, որը թերևս հայտնի է նրանց, ովքեր հետևում են Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությանը։
Երբ Չինաստանը 2008 թ. հյուրընկալեց միջազգային ամառային օլիմպիական խաղերը, Սինցզյանը հանդես եկավ նախապատրաստված ցույցերով՝ արտահայտելով անկախանալու իր ցանկությունը։ Էրդողանը մյուս կողմից (Էրդողանը բաց չի թողնում որևէ հնարավորություն՝ հանդես գալու որպես ույղուրների և պաղեստինցիների մեծ եղբայր) թույլ տվեց մեծաքանակ ցույցեր չինական իշխանությունների դեմ, որոնց ժամանակ այրում էին չինական դրոշները՝ միևնույն ժամանակ Թուրքիայի դրոշի կողքին ծածանելով դրանից միայն կապույտ գույնով տարբերվող դրոշը։
Պեկինի միջազգային օդանավակայանի սպասասրահում Հարբին քաղաք մեկնելիս մենք սպասում էինք մեր թռիչքին, այդ պահին մեկնում էր Ուրումչի (Սինցզյան նահանգի մայրաքաղաք) ուղևորվող օդանավը։ Դա լավ հնարավորություն էր հանդիպել այդ մարդկանց, նույնիսկ մեկ վայրկյանով։ Այսպես, ես գնացի դեպի ելքը և նստեցի երկու մարդկանց կողքին, որոնք զրուցում էին միմյանց հետ։ Ուզում էի տեսնել, թե արդյոք նրանց լեզուն որևէ նմանություն ունի՞ թուրքերենի հետ և նրանց արտաքինը ավելի մոտ է չինացիների՞ն, թե՞ մոնղոլներին։ Ի զարմանս ինձ՝ ես հասկացա նրանց խոսակցության մոտ 40%-ը։ Իհարկե, չի կարելի պնդել, որ Սինցզյան մեկնող ցանկացած թուրք կարող է հասկանալ նրանց բարբառը, բայց վստահ եմ, որ նա կհասկանա բազմաթիվ բառեր, ինչպես որ ես։ Ես դիմեցի նրանց, և ասացի․ «Ալ սալամու ալեյքոմ»՝ ամբողջ աշխարհում ընդունված մուսուլմանական ողջույնով, նա ժպտաց և հարցրեց ինձ, թե արդյոք ես թուրքմեն եմ (թյուրքական ծագման ցեղախումբ, որն ապրում է այժմյան Սիրիայի հյուսիսարևմտյան շրջանում և Թուրքիայի աջակցությամբ պատերազմում է սիրիական բանակի դեմ)։
Ես պատասխանեցի նրան, որ Թուրքիայից եմ՝ տեսնելու համար նրա արձագանքը։ Ի զարմանս ինձ՝ նա կանգնեց, գրկեց ինձ և համբուրեց գլուխս։ Այդ պահին ես համոզվեցի, որ ույղուրները պատրաստ են ծնկի բերել Չինաստանին, ինչպես որ դա տեղի է ունենում Մերձավոր Արևելքում։ Նրանք այնքան հավակնոտ են և համարում են Թուրքիային իրենց մեծ եղբայրը, նրանց մեծամասնությունը լավագույն տարբերակը համարում է Չինաստանից անկախացումը և Շարիաթի օրենքի հաստատումը։ Ոչ ոք չէր հավատում, որ Սիրիան կարող է ամբողջովին ոչնչացվել. մենք հասկանում էինք, որ իսլամականացումն աճում էր, սակայն դա հասարակական մտահոգություն էր։ Հիջաբ կրելը պարտադիր չէր, յուրաքանչյուրը վարվում էր ըստ իր հայեցողության։ Մի խոսքով, ույղուրները դանակներն իրենց գրպաններում պատրաստ կանգնած են, այս պահին նրանք այնքան հաջողակ չեն և Սիրիայի ջիհադիստների նման չունեն պրոֆեսիոնալ զենք, բայց նրանք էլ հանդարտ չեն։ Գրեթե ամեն օր չինական հեռուստատեսությունը ցուցադրում է Սինցզյան նահանգում պատահած միջադեպերի մասին՝ անջատողականների և նույնիսկ չինական բանակի միջև։
Ըստ իս, սցենարը հետևյալը կլինի․ «Մի իսլամական պետություն ազատագրելու համար հոգեբանական աջակցությունը կապահովվի Էրդողանի, իսկ զենքը՝ Սաուդյան Արաբիայի, իսկ ոճրագործությունից առաջ նախապատրաստումը ԿՀՎ-ի կողմից, գումարած այն, որ ԱՄՆ-ն ամենայն հավանականությամբ դրանց կանվանի ազատության մարտիկներ։ Ոչ ոք չի կարող ասել հստակորեն, թե ինչ տեղի կունենա Չինաստանում, այս կանխատեսումները կարող են լիովին ճիշտ չլինել, սակայն ես գրում եմ՝ հիմնվելով փաստերի վրա, վտանգն ակնհայտ է, սակայն, թե որքան հեռու այն կգնա, ժամանակը ցույց կտա:
Մյուս կարևոր խնդիրը վերաբերում է ժողովրդավարությանը, որով ԱՄՆ-ի պաշտոնյաները շարունակում են չինացիներին հանդիմանել 70-ական թվականներից մինչ օրս։ Մենք բոլորս տեսել ենք, թե ինչի է ԱՄՆ-ը հասել է իր արտաքին քաղաքականության ասպարեզում այս հարցի առնչությամբ: Այս հարցում Բուշի դոկտրինան ոչ ժողովրդավարական հասարակություններում ժողովրդավարություն տարածելն էր:
Այսպես, մենք չգիտենք, թե ինչու ԱՄՆ-ի վարչակազմը ընտրեց զենքով դիվանագիտությունը՝ հասարակությունների հետ աշխատելու փոխարեն, որպեսզի դրանք հասնեն զարգացման իրենց կամքով, ոչ թե բռնի ուժով: Ցավոք, ԱՄՆ-ի պաշտոնյաները կարծում են, որ ոչ ժողովրդավարական երկրներին պատերազմ պարտադրելը օրինական է, քանի որ դրանք կարծես թե վտանգ են ներկայացնում ամերիկյան ժողովրդի համար: Ինչ վերաբերում է Չինաստանին, չինացիները տասնամյակներ շարունակ առավելագույնն են արել՝ փորձելով բացատրել ԱՄՆ-ի պաշտոնյաներին, որ չինական մշակույթը և կյանքի նկատմամբ մոտեցումը համեմատելի չէ նորաստեղծ ամերիկյան պետության հետ: Չինացիներն ունեն ազատականացված տնտեսություն և ներմուծման-արտահանման առևտուրը համապատասխանեցրել են համաշխարհային չափանիշներին: Բացի այդ, չինացիները կարծում են, որ զարգացումն անհրաժեշտ է իրենց հասարակությանը՝ նոր գաղափարների հասնելու համար, որպեսզի բարելավեն իրենց կենսամակարդակը:
Նրանք կտրականապես դեմ են վերևից պարտադրված կանոններին, որոնք կարող են հանգեցնել քաոսի: Ի դեպ, Չինաստանի բնակչությունն ընդհանուր առմամբ զգալիորեն տարբերվում է ոչ միայն Արևմուտքի, այլև Մերձավոր Արևելքի կամ Արևելյան Եվրոպայի երկրների բնակչությունից։ Պետք է նշել, որ նրանք մեծ հարգանք ու հավատ ունեն իշխանությունների նկատմամբ, և չնայած Արևմուտքի բարձրաձայնած կոռուպցիոն մեղադրանքներին, չինացիները մոտ են կանգնած միակ իշխող կուսակցությանը։ Դա նշանակում է, որ բացի ժողովրդից ոչ ոք ի վիճակի չէ փոխել կենտրոնամետ քաղաքական ասպարեզը Չինաստանում, մինչդեռ Հայաստանում վերջին շրջանում, Սահմանադրությունը փոխվեց բնակչության կամքին հակառակ, և դա առաջացնելու է նվաստացման զգացում ու անվստահություն իշխանության նկատմամբ՝ վտանգավոր լարվածությամբ։
Մինչդեռ այս ամենը չի նշանակում, որ Չինաստանը պատասխանատու ուժ է՝ անկախ գլոբալ հարցերում իր ներգրավվածությունից, ինչպիսիք են, «ահաբեկչության դեմ պատերազմը», հսկայական ներդրումները Աֆրիկայում՝ աղքատության դեմ պայքարելու և ՀԱԱՊԱ-ի հետ համագործակցության համար և այլն: Այդուհանդերձ, Չինաստանը հեռու է այնպիսի ոլորտներից, ինչպիսիք են անհատական արժեքները, մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքը․ ստեղծարարությունը և խնդիրների վերլուծությունը բացակայում են պետական, ինչպես նաև մասնավոր ընկերություններում:
Եթե Չինաստանն այսօր ներկայանում է որպես լավագույն և միակ երկիր՝ ապրանքներ մատակարարելով աշխարհին, չինացիները ներկայացված չեն բազմաթիվ այլ ոլորտներում, ինչպես օրինակ, միջազգային շոու բիզնեսը, որը կապված է իմ ընտանեկան բիզնեսի հետ։ Պետք է ընդունել, որ Չինաստանն ունի լուրջ խնդիրներ օտարերկրացիների հետ բիզնեսով զբաղվելու առումով։ Նկատի ունեմ այն, որ նրանց համար ոչ մի տարբերություն չկա օտարերկրացի և տեղացի արտիստների միջև վերաբերմունքի առումով, դա առաջացնում է թյուրիմացություն և երբեմն նույնիսկ կարող է հանգեցնել կոնֆլիկտի։
Օրինակ, մի քանի տարի առաջ ես Չինաստանի Հյուսիսային Արևելյան շրջանում էի, նրանք այն անվանում են «Դոնգ բեյ» (Dong bei)՝ մեծ պարի խմբի հետ, որի կազմում հիմնականում սլավոնական երկրներից էին։ Ձմեռ էր, և կեցության համար տրամադրված շենքում, որտեղ մենք պետք է մնայինք, չկար տաք ջուր։ Երբ մենք բողոքեցինք, նրանք զարմացան և կարծեցին, որ ոչ մի սխալ բան չկա, քանի որ չինացի արտիստները մնացել էին նույն շենքում և երբեք չէին բողոքել այդ խնդրից: Այսպիսով, դա նշանակում է, որ չինացի արտիստները սառը ցնցուղ էին ընդունել՝ առանց բողոքելու պարզապես այն պատճառով, որ մարդու իրավունքների հարց գոյություն չունի Չինաստանում։ Նրանք մտավախություն են ունեցել, որ բողոքելու դեպքում կմնան ընդհանրապես առանց ջրի։ Իմ հայրը վճռական էր տրամադրված․ «Կամ դուք լուծում եք այս խնդիրն այսօր կամ մենք հեռանում ենք»։ Սա մեկն է այն խնդիրներից, որոնց շատ արտասահմանցիներ հանդիպում են Չինաստանում, և յուրաքանչյուր ոք ունի իր սեփական պատմությունը։ Գրողները կարող են վեպեր գրել Չինաստանում օտարականի կյանքի մասին, սակայն առանցքային հարցը, որ մենք բոլորս պետք է հասկանանք, այն է, որ չինացիները կարող են հարմարվել անհարմարավետ ու նվաստացուցիչ վիճակին այն պատճառով, որ առկա է դաժան մրցակցություն աշխատանքը պահելու հարցում։
Պարզ է, եթե նրանք չեն հարմարվում, կան հազարավոր մարդիկ, որոնք սպասում են այդ աշխատանքին։ Այսպիսով, սա է բացատրությունը, թե ինչու են չինացիներն այդքան աշխատասեր և շատ հաճախ նրանք նույնիսկ աշխատում են ավելի քան 10 ժամ՝ առանց հավելավճարի, ինչպես որ ընդունված է արևմտյան զարգացած երկրներում:
Զավեշտալի է, երբ ամերիկացիները բարձրացնում են մարդու իրավունքների հետ կապված հարցեր Չինաստանում, մինչդեռ «Էփըլ» ընկերությանը (“Apple Co.) (էլեկտրոնիկայի ոլորտի ԱՄՆ հսկան) մեղադրանք էր ներկայացվել՝ Չինաստանում գտնվող գործարանի չինացի աշխատողներին շահագործելու համար:
Մեկ այլ հետաքրքիր խնդիր, որին մենք բախվեցինք այս տարի, անլար ինտերնետ ցանցի խնդիրն էր։ Մենք ապրում ենք մի հյուրանոցում, որտեղ ինտերնետ կապը շատ թույլ է, երբեմն չենք կարող բացել նույնիսկ սովորական էջ կամ հավելված։
Ինտերնետը մեր բիզնեսի ամենակարևոր միջոցներից է (մենք պետք է ուղարկենք շատ լուսանկարներ, տեսանյութեր, պայմանագրեր, գրաֆիկա և այլն): Սա է իմ գործը որպես մենեջեր: Ինչ վերաբերում է արտիստներին, աշխատանքից հետո բոլորն ուզում են Skype-ով խոսել իրենց ընտանիքների հետ և այլն։ Ըստ իս, դա շատ կարևոր հարց է, քանի որ արտիստների ժամանակացույցը շատ հագեցած է, քանի որ նրանք պետք է ներկայացնեն 4 շոու մեկ օրում, և դրանից հետո իրավունք ունեն զրուցել իրենց մտերիմ մարդկանց հետ: Դա արտիստներից բացի, որոնց նրանք տեսնում են ամեն օր, այլ մարդկանց հետ շփվելու միակ տարբերակն է: Այսպես, անլար ինտերնետը բացակայում է արդեն 10-րդ օրը: Մասնագետները գալիս են ամբողջ օրը վերանորոգելու, բայց ոչինչ չի փոխվում։ Ես հասկացա մի բան, որ Չինաստանից գնված հեռախոսները աշխատում էին, ի տարբերություն մեր հեռախոսների։ Ես կասկածեցի, որ դրանք արգելափակված են, և դա կարող է անել միայն կառավարությունը, մասնավորապես, իշխող կուսակցության հետախուզական ծառայությունը։ Ես չեմ կարող պնդել, որ խնդիրը կապված է կառավարության հետ, բայց կարող եմ կասկածել, որ եթե այնպիսի ծրագրեր, ինչպիսիք են Google-ը, Facebook-ը, Youtube-ը արգելված են, ապա ինչու չարգելափակել նաև օտարերկրյա սարքերի ինտերնետը։
Ինչևէ, երեք օր համառելուց հետո մենք իմացանք, թե ինչու մեր սարքերը չեն միանում ինտերնետին: Պարզապես այն պատճառով, որ մենք արդեն տեղադրել էինք VPN հավելված, որը կոտրում է արգելափակված սերվերը և ներխուժում համակարգ՝ հնարավորություն տալով մուտք գործել Չինաստանում արգելափակված կայքեր։ Հետախուզական ծառայությունները արգելափակում են ձեր հեռախոսը և վերաբեռնում։ Դուք չեք կարող ոչինչ անել, ձեզ մնում է միայն ջնջել VPN հավելվածները։ Ես վստահ չէի դրանում, բայց զգում էի, որ չինական կառավարությունը պետք է ներգրավված լինի այս հարցում։ Իրականում տեսնում եմ, որ քիչ մարդիկ են մտահոգված այս իրավիճակով, երբ շատ արտասահմանյան էջեր արգելափակված են, ժողովուրդը չի կարող հետևել օտարերկրյա նորություններին՝ իմանալու համար, թե ինչ է մտածում մյուս կողմը որևէ հարցի շուրջ:
Գրաքննությունը շատ պարզ է, ուղղակի աներևակայելի։ Մենք չենք խոսում Խորհրդային Հայաստանում վերահսկողության մասին։ Այստեղ համակարգը՝ Չինաստանը կամ միակ կոմունիստական կառավարությունը, պարզապես արգելափակում է որոնման ցանկացած համակարգ։ Ավելի ուշ, ես կհյուրընկալվեմ պառլամենտի մի պատգամավորի մոտ՝ ստանալու համար այն հարցերի պատասխանները, որոնց մասին մենք խոսել ենք այս հոդվածներում և դրա միջոցով հնարավորություն կունենանք իմանալու, թե ինչ են մտածում չինացի քաղաքական գործիչները հենց կուսակցության անդամից։
Մի քանի անգամ ծրագիրը տեղադրելուց հետո ես գտա մի վճարովի VPN ծրագիր, որը բացում է բոլոր արգելափակված կայքերը, սակայն պետք է ունենալ միջազգային բանկի քարտային հաշիվ։ Սա նշանակում է, որ չինացիները չեն կարող գնել նման ծրագիր իրենց տեղի բանկային քարտերով։ Ես պետք է շնորհակալություն հայտնեմ իշխանություններին, որ արտասահմանցիներին ընձեռում են հնարավորություն աշխատելու ինչպես տանը։ Չինացիների համար թերևս դա երբեք:
Որոշ նկատառումներ սիրիական ճգնաժամի շուրջ
Ներածություն
Մուհամեդ Բուազիզիի ինքնահրկիզումից հետո Արաբական ապստամբությունը ծավալվեց Մերձավոր Արևելքով մեկ։ Ինքնասպանության այդ ակտը դիտվում է իբրև սոսկ տնտեսական հիմքով մի կայծ, որի բռնկած հրդեհը տարածվեց բազմաթիվ աշխարհիկ երկրներ, ուր կա հարուստների փոքրաթիվ խավ և աղքատների հսկայական բազմություն։
Ապստամբության ալիքը հասավ նաև Սիրիա՝ սկզբում ծավալվելով միայն փոքր բնակավայրերում։ Դա հանգեցրեց մի եզրակացության, իբր մյուս երկրների պես Սիրիայում ևս «արաբական գարունը» խարսխված էր տնտեսական դրդապատճառների վրա։ Թվում էր՝ շուրջօրյա խաղաղ ցույցերի միջոցով այստեղ ևս կարելի է տապալել ռեպրեսիվ և ավտորիտար վարչակարգն ու հասնել հեղափոխության։
Հայաստանի օրինակը բերելով՝ ես կփորձեմ շեշտել, որ ի տարբերություն մի շարք այլ արաբական պետությունների՝ Սիրիայում ժողովրդավարություն հաստատել հնարավոր չէր։ Սիրիան բարդ և բազմազան երկիր է։ Դրանում դժվար է նոր մեթոդներ ներդնելն ու իրականացնելը։ Երկիրն ունի գաղափարական և կրոնական մի շարք կնճռոտ հիմնահարցեր, ինչի արդյունքում քաղաքացիական խռովությունը շատ արագ կենտրոնացավ արմատական իսլամիստների ձեռքում, իսկ բողոքի ցույցերը չտարածվեցին ավելի մեծ քաղաքներ։ Արաբ մուսուլմանը դարերով դիտվել է կամ իբրև հետադեմ կրոնամոլ ինքնակալ, ով սեփական ժողովրդին առաջնորդում է բացառապես ջիհադով (բառացի՝ «պայքար», «դիմակայություն», ինչը համարվում է մուսուլմանի սրբազան պարտականությունը. սահմանումները տարբեր են, սակայն ըստ մասնագետների՝ դրանում գերիշխող է ռազմական մեկնաբանությունը), կամ իբրև աշխարհիկ բռնակալ ու ռեպրեսիվ ռեժիմ, որը սահմանափակ հնարավորություններ է ընձեռում սեփական երկրի բնակչությանը։ Երկու դեպքում էլ ժողովրդավարությունը նախընտրելի կամ դրականորեն կիրառվող կառավարման համակարգ չէ։
Այսպիսով՝ տվյալ հակամարտությունը մեծի մասամբ գաղափարական է։ Բաշար Ալ-Ասադի վարչակարգը բնույթով նացիոնալ-սոցիալիստական է, մինչդեռ իսլամիստների վերջնանպատակը զուտ շարիաթի օրենքի հաստատումն է և երկրը իսլամի նորմերով առաջնորդող ուժի ստեղծումը։ Ավելին, հակամարտությունը հաջողացրել է խորագույն ատելություն սերմանել սուննի և շիա մուսուլմանների միջև՝ հնարավորություն տալով նշյալ հոսանքներին նորանոր հակամարտություններ հրահրելու և կառավարման թելերը սեփական ձեռքերում կենտրոնացնելու համար։ Նշենք նաև, որ իրադարձությունների արդյունքում հակամարտություն ծավալվեց նաև Ալ-Կաիդայի անդամների և ԻԼԻՊ-ի միջև։ Սիրիան ներկայումս կառավարման խորագույն ճգնաժամի, անիշխանության և քաոսի մեջ է, ինչի գլխավոր պատասխանատուն սալաֆի-թաքֆիրի ուսմունքի հետևորդ կազմակերպություններն են։ Սալաֆիականությունը սուննի իսլամի գլխավոր ուղղություններից է։ Անվանումը ծագում է «սալաֆ» (նախնի) բառից և նշանակում է «նախնյաց ուսմունք»։ Սա մաքրակրոն իսլամի մի տեսակ է՝ Ղուրանի կոշտ և բառացի մեկնաբանությամբ, ինչը ենթադրում է վերադարձ հարձակողական ջիհադին, սրբազան պատերազմին, ֆիզիկական ինքնազոհողությանը և իսլամի նորմերով պարտադիր կենցաղավարությանը։ Թաքֆիրին այն մուսուլմանն է, որը մեղադրում է մեկ այլ մուսուլմանի (կամ աբրահամական այլ կրոնի հետևորդին) անհավատության և աղանդավորության մեջ, եթե վերջինս սալաֆի ուղղությանը չի պատկանում։
Ակնարկի առաջին մասում ընթերցողին ցույց կտրվի, որ սիրիական ճգնաժամը չուներ զուտ տնտեսական հիմք, կային նաև շատ ավելի կարևոր գործոններ։ Ավելին, ես կփորձեմ ցույց տալ գաղափարական գործոնի բարդ և խճճված կողմերը և ներկայիս դրության կապը անցյալի նմանատիպ մի իրավիճակի հետ, երբ իսլամիստները բողոքի ալիք էին բարձրացնում ամեն անգամ, երբ երկիրը տնտեսության մեջ հաջողություններ էր գրանցում։ Երկրորդ մասում կմեկնաբանեմ «սիրիական ապստամբության» հետ առնչվող գաղափարական և կրոնական կողմերը՝ ցույց տալով, թե ինչպես կարողացան արմատական իսլամիստներն իրենց ձեռքում կենտրոնացնել պայքարը՝ հասցնելով այն զինված հակամարտության ու քաղաքացիական պատերազմի։ Եվ վերջապես, հոդվածի վերջում կշոշափվի ժողովրդավարության խնդիրը և կնշվեն այն հիմնական պատճառները, թե Սիրիայում ինչու հնարավոր չէ ժողովրդավարութուն հաստատել և պաշտպանել այն քաղաքացիական արյունահեղ պատերազմից։
Հակամարտությունը տնտեսակա՞ն էր, թե՞ ուներ այլ հիմքեր։
Դեյվիդ Լեշը իր «Սիրիա. Ասադի իշխանատոհմի անկումը» (David W. Lesch. Syria: The Fall of the House of Assad) գրքում գրում է, որ գործազրկությունը Սիրիայում բավականին մեծ էր և իբր դա պատճառ դարձավ, որ սիրիացիները ողջունեն Թունիսում բռնկված և Սիրիա հասած «Արաբական գարնան» ալիքը։ Իրականում, ինչպես գրում է Թարիկ Ռամադանն իր «Իսլամը և արաբական զարթոնքը» գրքում (Tariq Ramadan. Islam and the Arab Awakening), ապստամբությունը սկզբում խիստ սակավաթիվ կողմնակիցներ էր հավաքել, և այն էլ՝ Սիրիայի գերազանցապես աղքատ շրջաններում։ Հիմնական գործոնն այստեղ գաղափարական էր, սակայն ոչ ոք չէր սպասում, որ արմատական իսլամիստները կկարողանան ուժը կենտրոնացնել սեփական ձեռքերում և կլռեցնեն ժողովրդավար իսլամիստներին։
Ավելին, մասնագետների լայն շրջանակի և անգամ սովորական մարդկանց մոտ գերակշռում է այն պատկերացումը, թե իբր նավթի և գազի գործոնը առաջնային դեր ուներ պատերազմի դրդապատճառների շարքում։ Նրանց կարծիքով՝ վարչակարգը տապալելու համար արմատական իսլամիստներին սկզբից անհրաժեշտ էր զենք և կայուն ֆինանսավորում, ինչի պատճառով էլ նրանք նախապես հարձակվեցին և գրավեցին նավթահորերը։ Մինչդեռ ըստ որոշ տնտեսագետների՝ «մարդկանց մեծ մասը որոշումներ կայացնելիս հիմնվում է առկա գործոնների և բնական ռեսուրսների վրա»։ Եթե փորձենք ընդլայնել մտածողության շրջանակը և դուրս գալ շրջանառվող ենթադրություններից դաշտից, կտեսնենք, որ տնտեսական այս գործընթացում գիտելիքն է, որ առանցքային գործոնի դեր ունի։ Այնպես որ, որևէ վկայություն գտնելն առ այն, թե իբր ԻԼԻՊ-ի մարտիկները կարողացել են տնտեսական օգուտներ քաղել նավթից, իրատեսական չէ։ Կարելի է ասել, որ արմատական իսլամիստների կողմից նավթահորերի գրավումը պրապագանդայից և հարցի վրա ուշադրություն կենտրոնացնելուց բացի նրանց ուրիշ ոչինչ չտվեց։ Հարցին սթափ մոտենալով՝ տեսնում ենք, որ Սիրիայի ներկայիս վիճակը շատ նման է 80-ականների իրադրությանը, երբ նախագահը Հաֆեզ Ալ-Ասադն էր, որի գլխավորությամբ երկիրն առաջին անգամ տնտեսական ծաղկում ապրեց և զարգացվեցին ենթակառուցվածքները։ Լավ թե վատ, փաստ է, որ Հաֆեզ Ալ-Ասադն արդիականացրեց Սիրիան՝ ուղղորդելով այն կայուն զարգացման հունով։
Իսկ Մուսուլման եղբայրությունը, հակառակը, հարձակում գործեց նախագահի և նրա ալավի հոսանքի վրա։ Ստացվում է՝ նրանց շարժառիթները տնտեսական հենքի վրա չէին կառուցված, նպատակը երկիրը գաղափարական պատերազմի մեջ ներքաշելն էր, ինչի համար էլ վերջիններս զինված հարձակումներ էին գործում հայտնի անձանց վրա, լինեին դրանք շիա, ալավի, թե անգամ՝ սուննի։ Նույնաբար՝ Բաշար Ալ-Ասադի Սիրիան ևս իրապես ծաղկում էր և կանգնած էր տնտեսության ազատականացման շեմին։ Ավելին, մասնավոր բանկերը, համալսարանները, զբոսաշրջային և տեղեկատվական կազմակերպությունները իսկապես ռեալ գործել են միայն Բաշար Ալ-Ասադի նախագահության շրջանում։ Տնտեսական լեզվով՝ պատկերը հետևյալն է. Սիրիայի տնտեսությունն աչքի էր ընկնում առողջ և ընդլայնվող արտադրական բազայով, արդյունավետ գյուղատնտեսությամբ, զարգացած զբոսաշրջային համակարգով և ցածր գնաճով։ Նավթային նոր հանքահորերի հայտնաբերման շնորհիվ շարունակ մեծանում էր նավթի արդյունահանումը. 2010 թ. դրությամբ տնտեսական վիճակը կայուն էր, իսկ ներկայումս երկիրը գրեթե ամբողջովին սննկացած կացության մեջ է։ Բաշար Ալ-Ասադի ժամանակ արմատական իսլամի վտանգն իրեն զգացնել տվեց և իրական հիմքեր ստեղծեց հետագա իսլամական արթնացումի համար։ Այլ կերպ ասած՝ արմատական իսլամիստների պահանջները չափազանց հստակ էին՝ նրանք ցանկանում էին կառավարման համակարգը հիմնել իսլամական օրենքի վրա, անկախ երկրում առկա տնտեսական վիճակից կամ դրա տեսանելի ապագայից։
Խնդիրն, այսպիսով, անհամեմատ ավելի խորն էր, քան զուտ տնտեսականը, իսկ երկիրն այնպիսի բարդ կացության մեջ էր, որ տնտեսական խնդիրները չէին, որ պիտի էական դեր կատարեին ապստամբության մեկնարկի գործում։ Ի տարբերություն արաբական այլ երկրների՝ Սիրիայում ապստամբության դրդապատճառները տնտեսական չէին, դրանք հիմնված էին զուտ գաղափարական տարաձայնությունների վրա, կամ այլ կերպ ասած՝ ընկած էին աշխարհիկ-իսլամական հակադիր բևեռների միջև։
Քաղաքացիական պատերազմը գաղափարակա՞ն էր, թե՞ պարզապես զինված խմբավորումները կռվում էին վարչակարգի դեմ
Սիրիայի ներկայիս իրավիճակը հասկանալու համար հայացքը պետք է ուղղել անցյալ և փորձել բացատրել երկրի քաղաքական դաշտի գլխավոր իրողությունները։ 70-ականներից ի վեր երկրում ձևավորվել է պան-արաբիզմի նոր ալիք (նացիոնալ-սոցիալիստական) և արևմտյան տիպի կառավարություն, իսկ երկիրը մինչ այժմ մնում է միակ պան-արաբիստական պետությունը, որը դարավոր թշնամի Իսրայելի հետ դեռևս չունի խաղաղության համաձայնագիր։ Ավելին, 80-ականներին, ինչպես և այժմ, Մուսուլման եղբայրությունը բողոքի ալիք էր կազմակերպել նոր ձևավորված կառավարության դեմ՝ պահանջելով վերջինիս հեռացումը, ինչը պատճառաբանում էր նրանով, որ Սիրիան մուսուլմանական երկիր է, ուստիև պիտի կառավարվի շարիաթի օրենքով։ Պատմությունը կրկնվեց։ Մեր ժամանակներում ևս Սիրիայի իշխող վարչակարգը կապեր էր ստեղծել Իրանի և Հիզբոլլահի՝ շիա ուղղվածության շարժման հետ, իսկ իսլամ ֆունդամենտալիստները ցանկանում էին օգտվել առիթից և պատերազմ հրահրել Սիրիայի դեմ ընդհանրապես (այլ ոչ միայն կրոնական հիմքով)։
Ներկայումս Սիրիայում Մուսուլման եղբայրության անհետացումն ասպարեզից մտածել է տալիս, որ այս հակամարտությունն էապես տարբերվում է 80-ականների Մուսուլման եղբայրների իսլամական ապստամբությունից։ Պատերազմի դաշտում միմյանց դեմ պայքարող ուժերն են Սիրիական բանակից պոկված Սիրիական ազատ բանակը և կառավարության ենթակայությամբ գործող բանակը։ Չնայած Մուսուլման եղբայրությունն անհետացել է ասպարեզից՝ տեղեկատվական դաշտը լի է Սիրիական ազատ բանակի՝ «Ալլահու աքբար» (Աստված մեծ է) բացականչող մարտիկների տեսագրություններով։ Իսլամիստների և Մուսուլման եղբայրության ներգրավվածությունը հերքող պնդումները համոզիչ չեն։ Մինչդեռ Եգիպտոսում նորընտիր նախագած Մուհամեդ Մորսին TIME պարբերական տված իր հարցազրույցում նշեց, որ «ժողովրդավարությունն ու հավասարությունը հնարավոր կլինեն նաև իսլամիստների իշխանության պարագայում, հանդուրժողականության շնորհիվ բոլոր խնդիրները կարելի է դնել սեղանին, և միակ խոչընդոտն այստեղ ժողովրդավարության բազմամյա ավանդույթի բացակայությունն է»։
Չնայած Եգիպտոսի նախագահը չափազանցրել է բազմաբնույթ գաղափարական և կրոնական կազմ ունեցող երկրում փափուկ իսլամի հաջողության հավանականությունը՝ Մուսուլման եղբայրությունը կարողացավ խիզախ քայլ կատարել դեպի առաջ և միացավ ընտրություններին։ Սիրիայի Մուսուլման եղբայրությունը, սակայն, մնաց հետին պլանում՝ անբարբառ և անգործ։ Ցավալիորեն՝ նրանց այդ պասիվ դիրքորոշումը թույլ տվեց, որ քաղաքական վակուումը լցվի Իրաքում և Լեվանտում բացահայտված արմատական սալաֆի-թաքֆիրի հոսանքի հետևորդ կազմակերպության կողմից։ Զարմանալիորեն, Ջոն Բրեդլին (John R. Bradley) կանխագուշակել էր, որ այդ վակուումը չի լցվելու ժողովրդավարության ջատագովներով ու առաջամարտիկներով։
Ինչի՞ց է, որ ԻԼԻՊ–ը ոչ թե զուտ մարտնչող մի խմբավորում է, այլ կարծր գաղափարական ռեգիոնալ ուժ
ԻԼԻՊ-ն անհավատների դեմ ջիհադ սանձազերծեց։ Նրանց ղեկավար Ալ-Բաղդադին՝ իրաքյան Ալ-Կաիդայի անդամ, նոր բանաձև ներմուծեց տարածաշրջան և քաղաքական իսլամ. պայքարը ոչ թե Բաշար Ալ-Ասադի վարչակարգի դեմ է իբրև այդպիսին, այլ տեղական և միջազգային մասշտաբի անհավատների, որոնք մերժում են վերադարձը իսլամի սալաֆիական՝ «մաքրակրոն» ուսմունքին։ Մյուս գործոններից է այն, որ Սիրիայի հասարակությունը 2003 թ. իրաքյան պատերազմից ի վեր հայացքը լրջորեն թեքեց դեպի արմատական իսլամ. կանայք սկսեցին հագնվել և գլուխը փակել սաուդյան վահաբիների պես (գերուղղափառ սուննիական հոսանք)։ Անկախ նրանից՝ հնարավոր կլիներ հասնել մաքրակրոնության թե ոչ, ԻԼԻՊ-ի նպատակը տարածաշրջանում անիշխանություն ու խառնակություն առաջացնելն էր։ Հետաքրքիր է, որ ԻԼԻՊ-ը պատերազմ սանձազերծեց ոչ միայն աշխարհիկ կառավարության կամ շիա-ալավի փոքրամասնության դեմ, այլև սուննիական Ալ-Նուսրա ճակատի՝ Ալ-Կաիդայի սիրիական ճյուղի դեմ։ Մյուս կողմից՝ շիայական Հիզբոլլահի մասնակցությունը մարտերին, հատկապես՝ Ալ-Կուսեյրի ճակատամարտին, հիմք տվեց մի մեկնաբանության, ըստ որի՝ պայքարն ընթանում է ոչ այնքան և ոչ միայն դիմակայող կողմերի միջև, այլ գերազանցապես սուննի և շիա հոսանքների։ Օրինակ, պաղեստինյան մեկ այլ դիմադրության օջախ Համաս կազմակերպությունը չսատարեց Սիրիայի իր դաշնակից վարչակարգին, այլ պաշտպանեց տարածաշրջանում սուննիականության գերակայությունը։ Ավելին, նրանք արմատական իսլամիստների հետ կողք-կողքի կռվեցին սիրիական վարչակարգի հարազատ ալավի (շիա հոսանքի ուղղություններից մեկը) հոսանքի դեմ։
Սիրիայի փորձն այսպիսով հուշում է, որ չկա պատերազմ առանց գաղափարական հենքի, հատկապես երբ սալաֆի-թաքֆիրիական մեկնաբանությունն առաջին անգամ իրեն բացահայտեց և զգացնել տվեց հենց սիրիական պատերազմում։ Ներկա իրավիճակը խոշորագույն նվեր էր Իսրայելին, որովհետև վերջինիս միակ թշնամին՝ Սիրիան, խորասուզվեց երկարատև քաոսի և անիշխանության մի շրջան, և տասնամյակներ կպահանջվեն, որպեսզի այն կրկին վերագտնի իր կորսված գերակայությանը պան-իսլամիզմի ոլորտում և դառնա Իսրայելի թիվ մեկ հակառակորդը։ Մյուս կողմից, սակայն, Իսրայելը հայտնվել է ավելի վտանգավոր դրության մեջ. մուսուլմանական շրջապատը դեռ մի կողմ, բայց Սիրիայում թաքֆիրի հոսանքի գերակայության դեպքում վերջինս պարզապես կարող է Աստծո անվամբ և զենքով մուտք գործել Իսրայել։ Հակամարտությունն ինքը թակեց Սիրիայի դուռը և կշարունակվի այնքան, որքան դրանում գերիշխող կմնա գաղափարական գործոնը։
Ինչո՞ւ չկա ժողովրդավարություն և ո՞ւմ մեղքով
Չնայած վարչակարգի իրականացրած քայլերը երկիրը չէին տանում ժողովրդավարացման ուղով, իսկ բարեփոխումներն էլ տեղի էին ունենում ուշացած, ուստիև՝ անարդյունք, արմատական իսլամիզմի որդեգրած դիմադրության միջոցները ևս բավականին հեռու էին ժողովրդավարությունից։ Ցավոք, Սիրիայի արմատական իսլամիստները չփորձեցին օգտվել «իսլամական ժողովրդավարության» այն մոդելից, որն այսպես կոչված «արաբական գարնան» ավարտին ապացուցել էր իր արդյունավետությունը Թուրքիայում և Եգիպտոսում։ Ժողովրդավար իսլամիստներն ակնառու կերպով ցուցադրել էին իրենց ունակությունները բաց ընտրությունների կազմակերպման, քվեարկություններին մասնակցելու և նույնիսկ իշխանություն չունենալու պարագայում արդյունավետ քարոզչություն իրականացնելու հարցում, և ամենակարևորը՝ կարողացել էին կառավարություն կազմել այլ գաղափարախոսության տեր քաղաքական ուժերի՝ անգամ ազատականների և ձախերի հետ, ինչպես Եգիպտոսում «Արաբական գարնան» ավարտին (Peter Mandaville. Global political Islam)։ Սիրիայի իսլամիստները, սակայն, փորձ անգամ չարեցին մասնակցելու նախագահական ընտրություններին, որոնցում հնարավոր է՝ ստանային համընդհանուր ճանաչում և գործուն աջակցություն քաղաքական բոլոր այն ուժերից, որոնք տարաբնույթ դիրքերից ընդդիմանում էին Ասադի վարչախմբին։ Հակառակ դրան՝ սկսեց շրջանառվել «ռեպրեսիվ ռեժիմին միայն ուժը կհաղթի» բանաձևը (Marc Lynch. The Arab Uprising)։ Նման նեղմիտ մոտեցումն արմատական իսլամիստներին դրեց վատթարագույն դրության մեջ։ Այդօրինակ մարտավարությամբ նրանք առավել ևս ուժեղացրին իշխող վարչակարգը, որն այժմ հարյուր հազարների մահվան մեղքը ըատ էության հաջողությամբ բարդում է Լեվանտի երկրներում տեռորիսական կազմակերպությունների ներգրավվածության վրա։
Այսպիսով՝ արմատական իսլամիստները կորցրին Սիրիայում խաղաղ համակեցություն ստեղծելու իրենց տրված շանսը և դեմ առան մի պատերազմի, որն ատելություն է տածում ամեն ինչի նկատմամբ։ Շատ ավելի լավ կլիներ, օրինակ, եթե սիրիական իսլամիստներն իրադարձություններին արձագանքեին այնպես, ինչպես հայաստանյան ընդդիմությունը՝ խաղաղ և անվրդով։ Իսկ Հայաստանի օրինակին հետևել կարելի՛ էր, առավել ևս երբ այն մոտ էր աշխարհագրորեն, իսկ իրադարձություններն էլ գրեթե զուգահեռաբար էին ծավալվում։ Հայաստանը 2008-ի ընտրություններից ի վեր ունի կայացած և լուրջ ընդդիմություն, որը բացառապես խաղաղ միջոցներով կարողացել էր Ազատության հրապարակում հավաքել մոտ կես միլիոն մարդ։ Վարչախումբը, այնուամենայնիվ, ուժ կիրառեց և բանակը հարձակման հանեց խաղաղ ցուցարարների դեմ՝ խլելով 10 մարդու կյանք։ Ընդդիմությունը, սակայն, մինչ օրս դեռ զինված չէ։
Այսպիսով՝ Սիրիայում ժողովրդավարություն հաստատելու հնարավորությունը կարելի է համարել կորսված ոչ թե վարչախմբի դաժանության կամ բարեփոխումների իրականացումը հապաղելու պատճառով, այլ ընդդիմության կուրության, ինչով վերջինս իրեն դուրս դրեց քաղաքական դաշտից՝ ջիհադի կոչերով ու մարդասպանությամբ երկիրն ու տարածաշրջանը նետելով քաոսի հորձանուտը։
Ամփոփում
Սույն ակնարկով փորձեցինք ցույց տալ այսպես կոչված «Արաբական գարնան» ազդեցությունը Մերձավոր Արևելքի կարևորագույն երկրներից մեկի՝ Սիրիայի վրա, որը տնտեսական բարդությունների հետ միասին ստիպված եղավ դիմադրություն ցույց տալ արմատական իսլամիզմին։ Սիրիական վարչակարգը մի շարք սխալներ գործեց, քանի որ ի մասնավորի՝ պատրաստ չէր լիարժեք գործողությունների։ Մյուս կողմից՝ Սիրիայում ի հայտ եկավ ջիհադական ուղղվածության մի նոր՝ թաքֆիրի կազմակերպություն (էությամբ՝ հավատաքննող), որի սալաֆիական մեթոդները լրջագույն սպառնալիք են ողջ երկրի համար՝ սկսած նացիոնալ-սոցիալիստներից, ավարտած հավատացյալ բնակչությամբ։ Կարևոր է փաստել, որ երկիրն այժմ մատնված է քաոսի և անիշխանության, իսկ հակամարտությունը հնարավոր է՝ ավարտվի միայն երբ սալաֆի-թաքֆիրիական կազմակերպությունն ինքը վերանա, իսկ ավտորիտար վարչակարգն այդ նույն ժամանակ ժողովրդավարացման ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկի։ Ըստ իս՝ միակ դեղատոմսը հասարակության բոլոր հոսանքներից բաղկացած կառավարության ձևավորումն է, իսկ միջոցը՝ քաղաքական կուսակցությունների համընդհանուր մասնակցությունը ընտրություններին։ Կարելի է ասել, որ Սիրիայում փորձարկման դրվեց Սեմյուել Հանթինգթընի քաղաքակրթությունների բախման և իսլամական միության ստեղծման թեզը։ Ավարտելով՝ նշենք, որ Սիրիայում քաղաքացիական պատերազմի ելքը դեռևս անորոշ է, իսկ քաղաքական ներկապնակում մինչ օրս բացակայում է ժողովրդավարությունը։
– See more at: http://www.ilur.am/news/view/41199.html#sthash.yYwvcly6.dpuf
On Middle East and Global Politics 